Heimsmynd - 01.10.1987, Blaðsíða 13

CFOs Uale The liiveKluieiil Banks
FinancialWörld
The. InvrttMenl Magmine /uly 28, 1987 • $ 1.00
l>r. Rayi Itatra:
Prcpare For
Deprcssion!
Svo mikla athygli hefur kenning dr. Ravi
Batra vakið eftir að bók hans The Great
Depression of 1990 varð metsölubók í
Bandaríkjunum að hann hefur prýtt for-
síður ótal tímarita um efnahagsmál.
leika til að ráða arðsemi en smáfyrirtæki.
Þriðja ástæða þessarar samsöfnunar auðs
á fárra hendur er þau skattalög sem Reag-
an forseti lét setja árin 1982 og 1986. Þessi
nýju skattalög stórminnkuðu skattaálögur
á hina ríku. Fjórða ástæða þessarar sam-
söfnu.nar er sú auðsöfnun sem átt hefur
sér stað með hækkuðu verði hlutabréfa.
Aætlað verðgildi þessa nýja auðs er um
ein billjón dala. Helmingur þessa fjár-
magns hefur runnið til þessa eina prósents
þeirra auðugustu í Bandaríkjunum. Þegar
á heildina er litið er því ekki skrýtið að
samsöfnun auðs á hendur fárra hafi aukist
um heil tíu prósentustig á síðustu tveimur
áratugum og einna mest á þessum áratugi.
Onnur mikilvæg forsenda kreppu sam-
kvæmt kenningu Batra er afnám allra
þeirra reglugerða sem settar voru um
banka í lok kreppu fjórða áratugar til að
koma í veg fyrir að sú spákaupmennska
sem átti sér stað fyrir kreppuna gæti end-
urtekið sig. í stjórnartíð Reagans forseta
hafa þessar reglugerðir verið afnumdar.
Enn ein forsenda kreppu að mati Batra
er það sem á ensku nefnist merger mania
eða samsteypu-æði þar sem sífellt stærri
fyrirtæki gleypa smærri fyrirtæki. Sú þró-
un hefur ýtt enn frekar undir samsöfnun
auðsins.
Sú staðreynd að tekjuhalli ríkissjóðs
Bandaríkjanna er eins mikill og raun ber
vitni, eða um tvö hundruð milljarðar dala,
segir Batra vera vísbendingu þess að
kreppan í aðsigi verði mikil. Ein megin
ástæðan er sú að geta ríkisins til að spyrna
við samdrættinum þegar hann hefst, með
hefðbundnu framlagi úr ríkissjóði, verður
takmörkuð. Á þessum forsendum hefur
UM SPÁKAUPMENNSKU Á VERÐBRÉFAMARKAÐI
I Bandaríkjunum er hlutabréfamarkaðurinn langmikilvægastur. Fjárfestendur kaupa
hlut í fyrirtækjunum sjálfum og öðlast þannig tilkall til arðgreiðslna ef vel árar. Hlutabréfa-
eign er hins vegar áhættusamari en skuldabréfaeign þar sem hluthafar fá einungis
greiddan arð eftir að öllum öðrum, þar með talið lánardrottnum, hefur verið greitt út að
fullu. (slæmu árferði dragast tekjur fyrirtækjanna saman og hagnaður þeirra minnkar eða
fyrirtækin tapa. Séu fyrirtækin lítt skuldsett eru þau í stakk búin til að mæta slíkum áföll-
um, en fari slæmt árferði saman við háa skuldsetningu fyrirtækjanna er hætt við að illa
geti farið. Þá er hætt við að sú hækkun hlutabréfa, sem orðið hefur umfram þá tekju- eða
arðsmöguleika sem fyrirtækið á, hverfi jafnört og hún myndaðist og hlutabréf hríðfalli í
verði.
Hlutabréf í bandarískum fyrirtækjum hafa nær þrefaldast í verði frá árinu 1982, og sú
þróun hefur einnig orðið á flestum öðrum hlutabréfamörkuðum í heiminum. Ravi Batra
telur að hlutabréfin eigi eftir að hækka mikið í verði enn, og þá einkum vegna spákaup-
mennskuáhrifa. Upphaflega hækka hlutabréf í verði vegna atburða sem leiða til aukinnar
bjartsýni um hag fyrirtækja og bjartsýni á auknar arðgreiðslur í framtíðinni. Þannig byrj-
uðu hlutabréf í Bandaríkjunum að hækka í verði í árslok 1982 þegar efnahagsbata fór að
verða vart. Atvinnuleysi fór þá minnkandi, vextir lækkuðu og margt benti til að þeirri lægð
sem ríkt hafði í bandarísku efnahagslífi undanfarin ár væri að Ijúka.
Eftirspurn eftir bréfum jókst því og verðið hækkaði. Þegar Ijóst varð að verðhækkunin
var ekkert stundarfyrirbæri má ætla að spákaupmennirnir hafi farið inn á markaðinn, þeir
sem ekki vildu missa af þeirri arðsvon sem hækkandi verð á hlutabréfum skapaði. Það er
erfitt að greina á milli hvar verðhækkun vegna raunverulegra forsendna í efnahagslífinu
endar og verðhækkun vegna spákaupmennsku einnar sér tekur við, en Batra er þess
fullviss að spákaupmennirnir ráði nú ferðinni. Þeir hyggist hagnast á verðhækkun hluta-
bréfanna en koma sér út af markaðinum með skjótfenginn gróða áður en hann hrynur.
Batra spáir þessu hruni 1990, en í millitíðinni hafi hlutabréf hækkað f verði um fimmtíu
prósent frá því sem nú er. Hrunið orsakast af því að markaðsaðilar telja tímabært að inn-
leysa hagnað sinn, selja bréfin, en vegna þess að margir muni vilja selja lækki verðið.
Slíkt hafi í för með sér að aðrir hlutabréfaeigendur telji tímabært að losa sig við sín bréf og
þannig koll af kolli þar til verð hlutabréfa hefur hrapað um tugi prósenta.
HUGLEIÐINGAR JOHN KENNETH GALBRAITH
UM HUGSANLEGA KREPPU 1990
Síðasta vetur birtist í tímaritinu The Atlantic Monthly grein eftir John Kenneth Gal-
braith, í tilefni af skrifum um að nýtt verðbréfahrun kynni að vera í uppsiglingu. Þar gerir
hann grein fyrir fjórum atriðum sem honum finnast keimlík í þróun verðbréfamarkaðar-
ins, annars vegar fyrir heimskreppuna 1929 og hins vegar á liðnum árum:
[ fyrsta lagi hafi mikil spákaupmennska ríktá verðbréfamarkaði fyrir 1929, og að svo sé
einnig nú. Galbraith tekur hins vegar ekki afstöðu til þess hvort að þetta muni leiða til
hruns á verðbréfamörkuðunum, en ef til þess komi muni hin ýmsu öryggisnet, sem ekki
voru til staðar árið 1929, minnka verulegaáhrif þess. Atvinnuleysisbætur, lífeyrisgreiðsl-
ur, aukin ríkisútgjöld og önnurtæki sem stjórnvöld hafi yfirað ráða muni valdaþví aðáhrif
hlutabréfahruns mildast sé borið saman við hrunið mikla árið 1929.
[ öðru lagi bendir Galbraith á að á báðum þessum tímabilum hafi verið um að ræða
myndun fjármagnsóskapnaða, en þeir lýsi sér nú í samruna- og yfirtökufaraldrinum, þar
sem mikil lán séu tekin til að taka yfir önnur fyrirtæki. Hann bendir á að þarna hafi verið
farið mjög óvarlega með fjármagn og að sá tími komi að fyrirtækin verði að standa reikn-
ingsskil gerða sinna.
f þriðja lagi nefnir Galbraith til kynslóð fjármálasnillinga, sem svo eru kallaðir meðan allt
leikur í lyndi, en sem oftarverði ásakaðir fyrirallt sem aflaga fer ef hrun verður. Hann spá-
ir því að margir höfundar fyrirtækjasamruna endi innan fangelsismúra, sumir séu þegar
farnir þangað vegna óheimillar notkunar á trúnaðarupplýsingum í starfi, en margir aðrir
verði hvattir til að hætta störfum snemma á lífsleiðinni. Þetta eru sömu örlög og biðu
margra fjármálamannanna eftir verðbréfahrunið 1929.
Að síðustu nefnir Galbraith skattalækkanir síðustu ára, en á árunum fyrir 1929 voru
einnig stórfelldar skattalækkanir í Bandaríkjunum. Hann hefur áhyggjur af því að stór
hluti þessara skattalækkana hafi ekki lent hjá framleiðslufyrirtækjunum, eins og að var
stefnt, heldur hafi hann farið út á verðbréfamarkaðinn, og þar fjármagnað kaup fyrirtækja
hvert á öðru ásamt því að hafa nært og viðhaldið óeðlilegri hækkun hlutabréfaverðs.
Galbraith tekur ekki afstöðu til þess hvort kreppa sé á næsta leiti, nefnir aðeins að ef af
henni verði yrði hún vægari en heimskreppan sem hófst 1929. Hann telur hins vegar
ástæðu til að menn reyni að draga lærdóm af sögunni í stað þess að gleyma henni.