Heimsmynd - 01.10.1987, Blaðsíða 27

FRIÐÞJÓFUR HELGASON
Þótt aðstoðarmennirnir séu oft kallaðir
aðstoðarráðherrar í daglegu tali er það
sennilega oftitlun í flestum tilfellum. Að-
eins einn aðstoðarmannanna og raunar sá
fyrsti sem bar það heiti, Adda Bára Sig-
fúsdóttir, sótti þannig ríkisstjórnarfundi í
fjarveru ráðherra síns Magnúsar Kjart-
anssonar. Raunar segir Guðmundur
Benediktsson, ráðuneytisstjóri í forsætis-
ráðuneytinu, að það hafi ekki verið ætlun
Bjarna Benediktssonar sem átti mestan
þátt að samningu stjórnarráðslaganna að
þeir yrðu þannig staðgenglar ráðherra.
Hugmyndir um slíkt hafa hins vegar
verið uppi. í nýjum tillögum um endur-
skipulagningu stjórnarráðsins sem Helga
Jónsdóttir, Jón Steinar Gunnlaugsson
hæstaréttarlögmaður og starfsbróðir hans
Eiríkur Tómasson (reyndar fyrrum að-
stoðarmaður dómsmálaráðherra) unnu
að er gert ráð fyrir að ráðherrar fái valda-
meiri pólitíska aðstoðarmenn. Þar er í
raun gert ráð fyrir því að ráðherraritarar
verði jafn réttháir ráðuneytisstjórum. Þeir
yrðu í sömu sporum og aðstoðarmennirn-
ir eru nú, vikju fyrir nýjum ráðherrum.
Hvort þetta þýddi að aðstoðarmennirnir í
núverandi mynd væru úr sögunni skal
ósagt látið en eflaust yrði skrattanum og
Parkinson gamla, höfundi lögmálsins um
útþenslu kerfisins, skemmt ef þeir yrðu
eftir þótt þetta kæmi til framkvæmda.
Einn aðstoðarmannanna sagði að hann
teldi af og frá að þessi hugmynd að nánari
skilgreiningu á stöðu aðstoðarmannanna
leysti þann vanda sem óljós staða þeirra
nú hefði vissulega haft í för með sér. Hann
taldi að núverandi fyrirkomulag, þar sem
aðstoðarmennirnir heyrðu undir ráðherr-
ann og engan annan og hefðu að öðru leyti
ekki mannaforráð, væri þó skárra. „Ég
held að þetta myndi skapa mikla tog-
streitu og jafnvel hatrammar deilur um
völd á milli ráðuneytisstjóranna og
ráðherraritaranna".
Menn í stjórnkerfi og stjórnmálum sem
HEIMSMYND ræddi við voru á einu máli
um að aðstoðarmenn ráðherra hefðu ver-
ið mjög misvaldamiklir eftir því hverjir
ættu í hlut, og færi það jafnt eftir ráðherr-
unum og aðstoðarmönnunum sjálfum.
Það væri misjafnt hvort þeir ynnu í senn
að tæknilegum úrlausnarefnum og póli-
tískri ráðgjöf og stefnumótun. Allir eru þó
sammála um að Björn Bjarnason, núver-
andi aðstoðarritstjóri Morgunblaðsins,
'nafi haft gríðarmikil pólitísk áhrif er hann
var í raun aðstoðarmaður Geirs Hall-
grímssonar, forsætisráðherra. Björn
gegndi þá starfi skrifstofustjóra forsætis-
ráðuneytisins en engum vafa er undirorp-
ið að í raun gegndi hann áþekkri stöðu og
valdamestu aðstoðarmennirnir til þessa.
Það styrkir þetta nokkuð að Björn lét af
embætti um svipað leyti og Geir fór frá.
En er hægt að líta á starf aðstoðar-
manns ráðherra sem stökkpall? Um þetta
eru viðmælendur HEIMSMYNDAR
ekki á einu máli enda hefur þeim vegnað
misvel sem gegnt hafa þessum störfum.
Ef litið er á aðstoðarmenn í síðustu
stjórn vekur það athygli að furðu margir
þeirra halda áfram og margir fylgja sama
ráðherra, þótt raunar sé allur gangur á
því. Þetta bendir vissulega til þess að trún-
aður skipti miklu máli. Helga Jónsdóttir,
Finnur Ingólfsson, Hreinn Loftsson og
Bjarni Guðmundsson halda öll áfram í
störfum sínum. Geir Haarde virðist hins
vegar hafa notað aðstoðarmennskuna
sem stökkpall eða viðkomustað til æðri
metorða því hann sest nú á þing fyrir sjálf-
stæðismenn.
Finnur Ingólfsson reyndi raunar hið
sama, náði öðru sæti í prófkjöri í Reykja-
vík hjá framsóknarmönnum en það dugði
ekki til þingmennsku. Eiginkona Geirs
Haarde, Inga Jóna Þórðardóttir, hverfur
hins vegar til annarra starfa en þess ber að
geta að ráðherra hennar, Ragnhildur
Helgadóttir, missti sæti sitt í ríkisstjórn
við stjórnarskiptin.
Ef lengra er haldið aftur í tímann er
sömu sögu að segja, aðstoðarmennirnir
hafa búið við misjafnt gengi.
Jón Ormur Halldórsson, aðstoðarmað-
ur dr. Gunnars Thoroddsen, fylgdi for-
ingja sínum í pólitíska útlegð úr Sjálfstæð-
isflokknum á sínum tíma. Þröstur Ólafs-
ÍVarl Th. Birgisson hefur verið
valinn sem aðstoðarmaður Jóns
Baldvins Hannibalssonar af
pólitískum ástæðum. Honum
hefur verið valið heitið
upplýsingafulltrúi.
son venti sínu kvæði hins vegar í kross og
er ugglaust ekki valdaminni sem fram-
kvæmdastjóri Dagsbrúnar en sem aðstoð-
armaður Ragnars Arnalds, fjármálaráð-
herra. Þar var hann aðallega þekktur sem
samningamaður í vinnudeilum en í það
skipti hinum megin borðsins. Svo önnur
dæmi séu tekin má benda á að Þorsteinn
Magrtússon, fyrrnefndur aðstoðarmaður
Ragnars Arnalds í menntamálaráðuneyt-
inu, hélt utan í doktorsnám og nafni hans
Ólafsson, sem aðstoðaði Hjörleif Gutt-
ormsson við iðnaðarmálin, tók við ágætri
stöðu hjá Sambandi íslenskra samvinnu-
félaga. Loks varð Björn Dagbjartsson
þingmaður fyrir sjálfstæðismenn sem fyrr
segir, eftir aðstoðina við kratann, Kjartan
Jóhannsson, í sjávarútvegsráðuneytinu.
Enn að minnsta kosti hefur enginn notað
aðstoð við ráðherra sem stökkpall svo að
óyggjandi sé, enda höfðu þeir sem náð
hafa verulegum sess í stjórnmálum verið
búnir að skjóta pólitískum rótum áður en
þeir hófu aðstoðarmennskuna.
Finnur Ingólfsson, aðstoðarmaður
heilbrigðisráðherra, sagði í samtali við
HEIMSMYND að hann og Helga Jóns-
dóttir hefðu verið skömmuð innan flokks-
ins fyrir að láta ekki meira á sér bera. „Ég
held að Helga tæki hins vegar undir það
með mér að staða okkar sem aðstoðar-
manna ráðherra er ekki okkar tækifæri
heldur mikið pólitískt tækifæri þess ráð-
herra sem velur okkur til starfa. Það er því
miklu nær að við reynum að kynna ráð-
herra okkar sem best enda kemur oft í
hlut aðstoðarmannsins að gefa ráð um
framsetningu og pólitíska tímasetningu."
Af framangreindu er ljóst að ellefu-
menningarnir sem nú leggja úr höfn til
fulltingis nýjum ráðherrum geta ekki bók-
að að nýju störfin færi þeim lykil að enn
frekari pólitískri upphefð. Hins vegar má
teljast ljóst að aðstoðarmennirnir ættu að
vanda val ráðherra sinna ef þeir hyggjast
nota þetta sem stökkpall. Fordæmi Jóns
Orms Halldórssonar ætti eitt út af fyrir sig
að minna á að framinn sem þeir öðlast í
þjónustu ráðherranna er jafn fallvaltur og
frami ráðherranna sjálfra.
HEIMSMYND 27