Heimsmynd - 01.11.1987, Blaðsíða 132

danskri konu Annette og í heimsókn hjá
þeim var vinkona þeirra beggja, finnska
fyrirsætan Aria, og Flóka fannst ekki úr
vegi að reyna að hneyksla samlanda sína
svolítið. „Hann hafði gaman af að
hneyksla aðra ef hann gat,“ segir móðir
hans.
En var Flóki séní, misskilinn af samtíð
sinni og uppi á röngum tíma? Vinir hans
eru sannfærðir um það. „Hann var al-
gjört séní,“ segir Hilmar Örn tónlistar-
maður, „ég hef aldrei hitt greindari
mann og hef heldur aldrei hitt mann sem
hefur gefið jafn mikið af snilligáfu sinni
til annarra. Hann var ótrúlega vel lesinn
og minnugur, með svipaða gáfu og Willi-
am Blake, formminni, bjó sér til sinn
heim sem hann festi á blöð.“
„Já, mér fannst hann snillingur,“ segir
Jóhann Hjálmarsson, „strax sem ungur
maður var hann farinn að gera myndir
sem voru snilldarlegar, sprottnar úr sér-
stökum menningarheimi sem á sér enga
hliðstæðu hér á landi, hið vanþakkláta
umhverfi 6. og 7. áratugarins átti ekki
við hann, en ég held ekki að hann hafi
verið fæddur á röngum tíma, menn eru
farnir að meta það sem Flóki gerði betur
í dag, en þegar hann byrjaði að halda
sýningar, og ég held að ýmislegt sem
hann tók sér fyrir hendur eigi eftir að
koma aftur. Flóki var ákaflega hrifinn af
19. öldinni og aldamótaskáldum og rit-
höfundum. Pað er ýmislegt sem er líkt
með þeim aldamótum sem eru framund-
an og hinum síðustu, dulhyggja hefur
t.d. vaxið og rómantíkin á áreiðanlega
eftir að koma aftur.“
„Hann var 19. aldar maður, að mínu
viti séni sem lifði í einstökum hugmynda-
heimi,“ segir Nína. „Hann var einmana
teiknari, sem sóttist ekki eftir hrósi.“
Var hann tímaskekkja? „Hann réri á
sömu mið og súrrealistarnir," segir
Aðalsteinn, „fór aftur í gráa forneskju
m.a. Kabbala og galdur og hirti í baka-
leiðinni það sem honum hentaði frá súr-
realistunum, en að baki þessu öllu lá
argasta rómantík í sinni ýktustu mynd.
Honum fannst alltaf svolítið spes að vera
einfari, þar til síðustu árin, þá var ekki
laust við að hann væri svolítið beiskur,
því honum fannst hann eiga að fá viður-
kenningu fyrir að hafa haldið sínu striki
alla tíð. En ef til vill hefur það reynst
honum erfiðara að bera grímuna eftir því
sem aldurinn færðist yfir. Hann var al-
gjörlega á móti nútímalegum vinnu-
brögðum, hélt sig við pennateikningarn-
ar þó menn væru að benda honum á
möguleika grafíklistarinnar.
„Hann var 19. aldar maður, og hafði
mjög gaman af að segja frá þessum tím-
um og hann passaði áreiðanlega ekki inn
í það munstur sem fylgir nútímalifnaðar-
háttum," segir Nína.
„Hann var mjög inspírerandi persóna,
vissi allt um 19. aldar skáldin og gat sagt
af þeim ótal sögur, vissi allt um kaþólsku
kirkjuna og dýrlingana og ef hann var í
því skapi sagði hann ótal vafasamar sög-
ur af þeim.
Flóki var mikill leikhúsmaður, hafði
gaman af að ögra umhverfinu. Eftir að
leikritið mitt var sýnt um áramótin síð-
ustu hringdi hann og spurði hvort við
ættum ekki að fara saman á kaffihús,
„svo þegar við erum að drekka kaffið get
ég dregið upp Weekendsex og spurt þig
hvort þú hafir séð þetta!“
Var Róki uppi á röngum tíma? Hilm-
ar Örn segir að hann hafi stundum sagt í
gamni; „hvað skyldi ég hafa gert af mér í
fyrra lífi til að fá þau örlög að fæðast af
öllum stöðum á íslandi, og af öllum tím-
um á tuttugustu öldinni?“
Hann leitaði að sögn vina sinna ekki
eftir heimsfrægð. „Pað var eins og hann
væri dálítið hræddur við frægðina," segir
Hilmar Örn. „Ég sá hann oft hlaupa
undan henni. Hingað til lands komu til
dæmis eitt sinn þáttargerðarmenn frá
BBC, og vildu ræða við Flóka, höfðu
mikinn áhuga á honum. Flóki flýtti sér
til Bandaríkjanna og kom ekki aftur fyrr
en hann var viss um að sjónvarpsfólkið
væri farið." Og Ólafur Gunnarsson segir
hann hafa fengið boð frá þýskum mynd-
listarmanni, hann vildi gera allt fyrir
Róka, útvega honum gallerí og opna
leiðir hans út í heim og bauð honum
meðal annars í mat til sín þar sem þeir
áttu að ræða málin. „Róki hringdi og
spurði hvort ég væri ekki til í að hitta
hann áður en hann færi á stefnumótið.
Við fórum út og fengum okkur súkku-
laði og rjómatertu og matarboðið færðist
nær og nær. Þegar komið var að þeim
tíma þegar þeir hefðu átt að fara að
snæða forréttinn leit Róki á klukkuna og
sagði; „æ, ég gef bara skít í kauða.“
„Hann hljópst undan frægð,“ segir
Nína Björk, „Bragi Kristjónsson, maður-
inn minn, komst vel að orði í minningar-
grein um Róka þegar hann sagði að
hann hefði látið vinninginn liggja.“
Hann var ekki trúaður, en flestir vinir
hans voru eða urðu kaþólskir og sjálfur
var hann við það að taka kaþólska trú
ásamt konu sinni Annette, en hætti við á
síðustu stundu þar sem hann áleit þetta
eina af mörgum rómantískum grillum
sínum, Annette hélt hinsvegar sínu striki
og tók kaþólska trú. „Hann hafði sterkar
kristnar tilhneigingar og vissi meira um
trúarbrögð en flestir aðrir," segir Jóhann
Hjálmarsson og Hilmar Örn bætir við að
Róki hafi verið svo góður maður að
hann hafi ekki þurft á boðum eða bönn-
um testamentisins að halda.
Síðustu árin hugleiddi hann mikið dul-
hyggju. „Við komumst aldrei að neinu
samkomulagi um það,“ segir Jóhann
Hjálmarsson, en Hilmar Örn er sann-
færður um yfirnáttúrulega hæfileika
Róka. „Það eru bara þrír myndlistar-
menn á þessari öld sem hafa notað ein-
hverskonar galdur í sambandi við gerð
myndverka, Salvador Dali, Flóki og
Austin Osman Spare, en hann iðkaði
galdra meðvitað, var lærisveinn Aleistair
Crowley galdramanns. Flóki spekúleraði
mikið í tilvist djöfulsins og illra afla, en
hann hafði aðra skoðun í sambandi við
djöfulinn en flestir aðrir, að hans viti gat
hann verið frelsandi afl sem leyfði fólki
að gera allt sem var bannað og skemmti-
legt, stóð fyrir fjöri og einstaklingseðli."
Jóhann Hjálmarsson telur Róka hafa
haft dulræna hæfileika en ekki meira en
listamenn almennt; „ég hef ekki litið á
myndir hans sem uppsprettu dulrænnar
orku, en þær virka á mig sem góð list.“
Hver eru helstu áhrif hans á aðra ís-
lenska myndlistarmenn? Hvað segir
Aðalsteinn Ingólfsson? „í myndum hans
kemur fram opinská erótík og hann
skapaði það andrúmsloft í myndlistinni
að það væri leyfilegt að gera „dónó“
myndir, en hann hefur ekki haft nein
formleg eða stflræn áhrif á aðra. Þessi
mikla áhersla á kynlífið átti að benda til
þess að hann væri kyntröll, en hann setti
alltaf upp nýja og nýja grímu, sagði að
myndimar væru svona af því að hann
væri algjörlega getulaus, og honum
leyfðist þetta þar sem hann var svo ljúfur
í umgengni og skemmtilegur, jafnvel
með víni.“
Róki var mikil barnagæla, sjálfur átti
hann einn son sem nú er rúmlega tví-
tugur. „Hann var góður við strákana
mína,“ segir Ólafur Gunnarsson, „ég
man eitt sinn er strákurinn minn sagði
við hann; „Róki, nennirðu að gefa mér
krónu fyrir sódavatni, mér er svo heitt í
maganum?" Og Róki svaraði á sinn
hátt; „við skulum gera meira en það
gamli dreng, við skulum ísa, pulsa,
súkkulaða, og sódavanna."
„Hann kom alltaf með gjöf handa
strákunum mínum og hafði mikinn og
ekta áhuga á þeim,“ segir Nína. „Þegar
við bjuggum í Kaupmannahöfn fór hann
oft með elsta son okkar í göngutúr, og
keypti alltaf handa honum tvo ísa. Og
hann gat verið barnapía fyrir mann von
úr viti.“ Og vinir hans segja að hann hafi
haft hæfileika til að gera óstýrilátustu
börn að rólegheitamanneskjum, og sum
hver sem varla voru í húsum hæf voru
farin að teikna fyrir hann áður en þau
vissu af, og átti Flóki mikið safn barna-
teikninga. Sömu áhrif hafði hann á
margan óstýrilátan manninn. Hilmar rifj-
ar upp sögu er þeir voru staddir á barn-
um á Naustinu og tveggja og hálfs metra
sláni vindur sér að þeim og segir: „Það
ætti að lemja þig Róki.“ Þetta var stuttu
eftir að eitthvert viðtal birtist við hann í
dagblöðunum. Róki byijaði að ræða við
manninn og eftir skamma stund varð
hann ljúfur sem lamb og var farinn að
bjóða Flókanum drykk á drykk ofan.
„Hann var rómantíker og fagurkeri,
og að mörgu leyti íhaldssamur" segir vin-
ur hans Jóhann Hjálmarsson. „Hann var
132 HEIMSMYND