Heimsmynd - 01.07.1993, Blaðsíða 39

áratugnum eftir að ný lög um æðri mennt-
un voru sett 1963.
Og alls staðar þandist velferðarkerfið út,
í Vestur-Evrópu, en líka í Bandaríkjunum
þar sem velferðarhugsjónin átti sér þó færri
formælendur. Johnson forseti var óþreyt-
andi að koma frumvörpum gegnum Banda-
ríkjaþing: 1964 fékk hann samþykkt frum-
varp sem kennt var við jöfn tækifæri og
hafði það háleita markmið að útrýma fá-
tækt. í framhaldi af þvi voru sett lög um
húsnæðismál, heilsugæslu og mannréttindi,
en þeim var einkum beint gegn kynþátta-
misrétti. Það var mest fyrir tilverknað John-
sons að 1971 lögðu Bandaríkjamenn í fyrsta
sinn meira fé til velferðarmála en í víg-
búnað; framlög til velferðarmála hvorki
meira né minna en tuttugu og fimmfölduð-
ust á þremur áratugum, frá 1949 til 1979, úr
rúmum 10 milljörðum dala t 259 milljarða
dala.
‘68-æskunni virtust stjórnmálamenn
samtíðarinnar rúnir hugsjónum, andlausir
kerfismenn sem væru uppteknir af því að
berja í brestina á feysknu og spilltu þjóðfél-
agi. Ofuráherslan á menntun og velferðar-
mál bendir þó svo sannarlega til annars.
Það var útbreidd trú meðal frjálslyndra
stjórnmálamanna á þessum árum, hvort
tveggja í Evrópu og í Bandaríkjunum, að
aukin menntun og velferð væri leið til að
brúa bilið milli stétta og þar með minnkaði
hættan á árekstrum í samfélaginu. Börn úr
verkalýðsstétt fengju greiðari aðgang inn í
millistétt; þjóðirnar yrðu betur menntaðar
og afleiðing þess yrði betra Iýðræði, al-
mennari ánægja, pólitiskur stöðugleiki,
ábyrgir borgarar, friður.
Það þveröfuga gerðist, að minnsta kosti
um stundarsakir.
Þegar líða tók á sjöunda áratuginn var
uppþotið í háskólanum orðið likt og
sjálfsagður hluti af menningu stúdenta í
Bandaríkjunum. Það var hvorki friður til að
læra né kenna; stúdentarnir voru uppteknir
við að semja slagorð og slást við lögreglu,
kennarar ýmist drógu sig inn í skel eða
hrópuðu með. Að minnsta kosti 220
meiriháttar mótmælaaðgerðir fóru fram við
bandaríska háskóla 1968, en hámarki náði
ófriðurinn þegar stúdentar börðust við fjöl-
mennt lögreglulið á flokksþingi demókrata
í Chicago í ágúst 1968. Lögreglan tók á
móti af hörku; það var mál námsmanna að
þarna hefði lýðræðissamfélagið berað sitt
rétta (fasíska?) eðli, kastað grímunni. Strax
sumarið 1967 slógust stúdentar á götunum í
Berlín - í forundran heyrðu þeir sem
bjuggu handan múrsins vopnabrakið - og
vorið eftir var röðin komin að jafnöldrum
þeirra að æða út á götur Parísarborgar. Þar
sló svo alvarlega í brýnu í maí 1968 að
landsfaðirinn, De Gaulle, neyddist til að
segja af sér og um tíma trúðu leiðtogar
stúdenta því að þeir væru höfundar nýrrar
HEIMSMYND JÚLÍ
Víetnamstríðinu mótmælt í Austurstræti á Þorláksmessu 1968.
Það var slegist — einfaldlega til að slást.
Parísarkommúnu sem myndi leiða þá til
valda í Frakklandi.
En til hvers?
Stúdentarnir höfðu í raun enga „skyn-
samlega“ ástæðu til að gera uppreisn, ólíkt
til dæmis unga fólkinu sem lifði vorið í
Prag sama ár eða fólkinu sem heyrði
vopnagnýinn yfir Berlínarmúr mannfyrir-
litningarinnar. Stúdentarnir voru að megn-
inu til komnir úr millistétt, þeir höfðu alist
upp við frið og framfarir, þá hafði aldrei
skort neitt í uppeldinu og þeir voru borgar-
ar í frjálsustu og ríkustu samfélögum í víðri
veröld, lýðræðisríkjum og réttarríkjum.
Hugmyndir þeirra um nýtt samfélag voru
enda afar óljósar; margt skyldi rifið niður,
en það var að mestu hulið hvað byggja
skyldi á rústunum.
Margir aðhylltust reyndar marxisma, eða
töldu sig gera það; á
Vesturlöndum seldust rit
Marx og Engels í stærri upp-
lögum en fyrr og síðar; kenn-
ingum Leníns, Trotskís og
Maós var einnig hampað eins
og töfraformúlum, en líklega
voru þeir fáir sem í hjartans
einlægni vildu byggja upp
þjóðfélag eftir forskrift bolsé-
vika í Sovétríkjunum.
Fyrir utan fáeina hug-
myndafræðinga sem flestir
eru búnir að gleyma voru
aðrar fyrirmyndir jafnvel enn
fjarstæðukenndari: Fidel
Castró, fyrrum vinstrifasisti af
skóla Juans Peróns í
Argentínu, sem hafði söðlað
um og gerst marxisti og
handbendi Sovétríkjanna;
harðstjóri sem náði völdum á
Kúbu með fáliðuðum flokki
skæruliða, bannaði alla stjórn-
málaflokka, hélt sýndarréttar-
höld yfir andstæðingum sínum, lét taka
fjölda manns af lífi, en hrakti aðra í útlegð.
Ekki höfðaði síður til ímyndunaraflsins nóti
hans, skeggjaður og fagureygður - Che
Guevara. pólitískur ævintýramaður og bófi,
sem reyndi með vopnavaldi að breiða bylt-
ingu Castrós um Suður-Ameríku.
Þriðja átrúnaðargoðið sem prýddi veggi
og mótmælaspjöld æskulýðsins var Hó Chi
Minh eða Hó frændi; það var gælunafnið
sem ‘68-ungmennin gáfu þessum einkavini
sinum. Hó leiðtogi Norður-Víetnama hafði
ýmsa kosti sem gerðu hann vel fallinn til
átrúnaðar, þetta var fíngerður og að því
virtist vingjarnlegur maður, en þó með æði
framandlegt og dularfullt yfirbragð. Það
breytti engu að Hó var harðlínumarxisti af
skóla Stalíns sem virti alla alþjóðasamninga
að vettugi og lét ómældar blóðsúthellingar
og þjáningar ekki aftra sér frá
því að heyja áratugum saman
grimmdarlegt stríð með það að
markmiði að leggja Suður-
Viemam, Kambódíu og Laos -
Indókína eins og það lagði sig
- undir kommúnista.
(Talandi um Hó; það er
varla hægt að fjalla um ‘68-
uppreisnina án þess að minn-
ast á stríðið í Víetnam. Eitt
aðalskotmarkið var jú meint
heimsvaldastefna Bandaríkj-
anna, sem í reyndinni var þó
ekki annað en andhverfan á
útþenslu Sovétmanna og til-
raunum þeirra til að ná ítökum
hvar sem þeir sáu lag í þriðja
heiminum, enda hafði Kreml-
verjum skilist að þeim yrði lítið
ágengt á Vesturlöndum framar.
Staðreyndin er hins vegar sú
að Bandaríkjamenn festust í
þessu langvinna stríði sökum
þess hversu markmið þeirra
voru óviss og hversu þeir voru
Hó frændi;
það var gælunafnið sem
'68—ungmennin gáfu
þessum einkavini sínum,
harðlínumarxista af
skóla Stalíns.