Heimsmynd - 01.07.1993, Blaðsíða 88

Heimsmynd - 01.07.1993, Blaðsíða 88
Hið hraða og skamma líf Vilmundar Gylfasonar ('Framhaldafbls. 73) um Seðlabanka íslands sem gerði bankanum óheimilt að að ákveða vexti fyrir neðan verðbólgustig á hverjum tíma, um breikkun á þeirri heimild í lögum að skipa sérstakar þingnefndir til að fylgjast með framkvæmd laga, og frum- varp um stofnun sérstaks skattadómstóls. Allt eru þetta mikilvæg mál, en frumvarpið um Seðlabankann hafði mest áhrif á dag- legt líf fólks í landinu. Það varð að veru- leika þegar svonefnd Ólafslög gengu í gildi 1979, en svo nefndist efnahagslöggjöf ríkis- stjórnarinnar. Lögin voru nefnd í höfuðið á forsætisráðherranum, Ólafi Jóhannessyni, en hefðu réttilega átt að heita Vilmundar- lög, því hann hafði um þau forystu fyrir hönd Alþýðuflokksins. Hin nýja löggjöf þýddi einfaldlega að verðbólgubraskið og upptaka eigna sparifjáreigenda í bönkum var úr sögunni: Vextir urðu vísitölutengdir. Uppreisnarmaðurinn sem elskaði stjórnleysið. Það er tii marks urn hve menn í senn misskildu og óttuðust hugmyndir Vilmundar Gylfasonar á sínum tíma að stundum var álitið að hann hefði þá einu ósk heitasta að leysa upp ís- lenskt þjóðfélag og skilja það eftir í öng- þveiti og rústum. Þegar leið á árið 1979 hélt Tíminn því fram, að ,,stóra planið" hans Vil- mundar væri að koma ríkisstjóminni frá völdum og skapa upplausn í efnahagsmál- um og á vinnumarkaði. Kenning blaðsins var óneitanlega stór í sniðum: Með því að sprengja ríkisstjórnina í tætlur og leysa upp flokkakerfið í kjölfarið ætlaði Vilmundur að móta sína eigin pólitík. Vilmundur var uppreisnarmaður og um- bótasinni, ekki byltingarmaður. Byltingar- maðurinn spyr ekki um lýðræðislegan vilja. Hann byltir ríkjandi valdhöfum, fangelsar þá eða drepur og reisir þjóðfélag sem byggir á skilyrðislausri kröfu um hlýðni við hina nýju einræðisstjórn. Byltingin étur allt- af börnin sín. Ekkert var fjær Vilmundi Gylfasyni en bylting einræðissinna. Vilmundur bar djúpa lotningu fyrir lýðræð- inu og þegnum ríkisins. Hann vildi vald og frelsi fólksins sem mest. í raun hafði skoð- un Vilmundar á spillingu valdsins og samúð með málstað hins valdalausa samfélags fylgt honum allt lífið. Lítil saga kemur upp í hugann. Þegar við Vilmundur höfðum lokið landsprófi 15 ára gamlir fórum við í sigl- ingu til Færeyja ásamt tveimur öðrum bekkjabræðrum okkar, Hrafni Gunnlaugs- syni og Erni Þorlákssyni Sú ferðasaga verð- ur ekki rakin í þessum línum, en nótt eina þegar við Vilmundur vorum vakandi ein- hvers staðar í iðrum Dronning Alexandrine, sagði hann mér frá skáldsögu sem hann ætlaði að skrifa og ég ætti að myndskreyta. (Ég teiknaði mikið á þeim árum.) Skáldsaga Vilmundar átti að fjalla um fólkið á Vest- 88 fjarðakjálkanum sem hafði sagt sig úr lög- um við ísland og stofnað eigið þjóðríki þar sem allir voru jafnir og allt vald og yfirstjórn hafði verið lagt niður. Vilmundur sagði mér að teikna bókarkápuna þannig að Vest- fjarðakjálkinn væri skorinn frá íslandi - líkt og höfuð frá búk. Mörgum árum síðar þeg- ar við vorum orðnir fullorðnir menn minnti ég Vilmund á skáldsöguna sem aldrei var skrifuð og bókarteikninguna sem aldrei var teiknuð. Vilmundur glotti á sinn sérstæða og ögrandi hátt og sagði: ,,Þú manst þetta ennþá." Hann hafði greinilega ekki gleymt skáldsögunni um fólkið sem segir sig úr stjórnmálasambandi við spillt lýðræði og stofnar sitt eigið lýðræðislega og valdalausa samfélag. Ráðherra fellur á prinsípprófi. Alþýðuflokkurinn rauf stjórnarsamstarfið í október 1979- Formaður flokksins, Benedikt Gröndal, var staddur í Bandaríkjunum þegar meirihluti þingflokks- ins samþykkti tillögu Gunnlaugs Stefáns- sonar að hætta stjórnarsamstarfinu. Bene- dikt hraðaði sér heim, en kom of seint til að hafa áhrif á gang mála. Honum var gef- inn kostur á að flytja sjálfur tillögu um stjórnarslit. Þessi stjórnarslit áttu eftir að setja mikið mark á sáluheill Alþýðuflokks- ins um langan tíma og allt til dagsins í dag. „Brotthlaup krata“ varð að hugtaki sem stimplaði Alþýðuflokkinn óábyrgan um langan tíma, ef ekki í vitund almennings þá í hugum sjálfra krata. í framhaldi af stjórnarslitunum tók við minnihlutastjórn Alþýðuflokksins uns boð- að var til kosninga. Vilmundur Gylfason valdist sem dómsmálaráðherra í minnihluta- stjórninni sem naut forystu Benedikts Gröndals. Það var þó síður en svo samstaða í Alþýðuflokknum um að Vilmundur yrði ráðherra. Sjálfur hafði hann ekki áhuga á ráðherradómi, en átti erfitt að neita ráð- herrastól þegar hann var boðinn. Ráðherradómur Vilmundar var stuttur og ekki ýkja eftirminnilegur. Hann lét kanna og undirbúa um 30 mál í ráðherratíð sinni og stofnaði meðal annars embætti umboðs- fulltrúa við dómsmálaráðuneytið og skyldi það taka á móti kvörtunum og fyrirspurn- um varðandi dómsstólakerfi, löggæslu og fangelsismál. Ráðherratíð Vilmundar í bráðabirgðastjórninni var í miðri kosninga- baráttunni og það var óspart notað gegn honum að hann skyldi skipa Finn Torfa Stefánsson. fyrrum þingmann Alþýðuflokks- ins, í embætti umboðsfulltrúans. Skipunin var óneitanlega pólitísk mistök Vilmundar og hann fékk að gjalda fyrir þau. Nú voru hans eigin rök notuð gegn honurn sjálfum; spilling og samtrygging flokkakerfisins. Vilmundi gekk eflaust það eitt til að skipa mann sem hann treysti, og enginn efaðist um hæfni Finns Torfa og menntun, en Vilmundur hefði mátt vita að þetta myndi verða notað miskunnarlaust gegn sér miðað við það sem á undan var gengið. Vilmund- ur féll á þessu prínsípprófi og það fall reyndist honum erfitt. í febrúarbyrjun myndaði Gunnar Thor- oddsen ríkisstjórn með Framsóknarflokki og Alþýðubandalagi og klauf þar með Sjálf- stæðisflokkinn í herðar niður. Væringar voru einnig innan Alþýðuflokksins. Kjartan Jóhannsson tók við formennsku af Bene- dikt Gröndal án þess að til kosninga kæmi. Staða Benedikts var orðin vonlaus eftir stjórnarsetuna og brotthlaupið og hann að vissu marki fórnarlamb kringumstæðna. Vil- mundur taldi sig geta átt góða samleið með Kjartani Jóhannssyni og bauð sig fram til varaformanns á flokksþinginu veturinn 1980. Með því hugðist hann styrkja stöðu sína og sinna stefnumála. Honum var hins vegar ljóst að á brattann var að sækja. Hann var umdeildur í Alþýðuflokknum, öfundaður og margir töldu hann ekki „góð- an flokksmann“. Auk þess að bjóða sig fram til varaformennsku, barðist Vilmundur fyrir veigamiklum breytingum á skipulagi flokksins sem miðuðu að því að gera hann opnari og breiðari. Þessar tillögur Vilmund- ar fóru fyrir brjóstið á mörgum flokksmann- inum og urðu ekki til að styrkja stöðu hans í framboðinu. Magnús Magnússon, þing- maður og fyrrum ráðherra, bauð sig fraln til varaformanns gegn Vilmundi og hafði stuðning flokksforystunnar. Eftir flókna valdabaráttu og mikil plott varð Vilmundur undir í kosningunni, fékk 68 atkvæði en Magnús 110. Margir töldu þetta góðan ár- angur hjá Vilmundi sem hafði storminn í fangið. Vilmundur lýsti hins vegar úrslitun- um sem miklum ósigri sínum og hellti sér yfir flokksþingið í eftirminnilegri ræðu. Þetta var einkennandi fyrir Vilmund; hann krafðist fullkomins sigurs en ella taldi hann sig gjörsigraðan. Hann var ekki lang- tímapólitíkus sem lítur á hvern sigur eða ósigur sem einstakar orrustur í stóru stríði. Vilmundur barðist alltaf í hverju máli eins og um úrslitaorrustu væri að ræða. Hann lagði allt undir og fékk stóra vinninginn eða glataði öllu að eigin mati. í framhaldi af ósigrinum á flokksþinginu sendi Vilmundur frá sér fréttabréf þar sem hann talaði um hluta alþýðuflokksmanna sem „skítapakk". Hvað sem segja má um sannleiksgildi þeirra orða urðu ummælin fleyg og þóttu enn breikka gjánna milli Vilmundar og Alþýðuflokksins. Alþýðublaðsdeilan. Tvö mál urðu endanlega til þess að Vilmundur komst að þeirri niðurstöðu að hann ætti enga samleið lengur með Alþýðuflokknum og að eina leiðin til að koma stefnumálum sínum áleiðis væri að stofna ný stjórnmála- samtök. Fyrra málið snerist um Alþýðublaðið, hið síðara um kosningu til varaformanns. Vil- HEIMSMYND J 0 L Í
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100

x

Heimsmynd

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Heimsmynd
https://timarit.is/publication/1408

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.