Skírnir - 01.04.2006, Side 15

SKÍRNIR GUNNAR GUNNARSSON OG LANDNÁMSÖLDIN 13
í hlutverk hinna nytsömu sakleysingja, ef ekki eitthvað enn verra,
hættir mönnum til að líta svo á að hún hafi á einhvern hátt verið
angi út úr nasisma, jafnvel ekki gert annað en boða hugmynda-
fræði hans í einhverjum dulbúningi. Þetta er vitanlega alrangt, því
þessi stefna var mun eldri en nasisminn og þótt segja megi að hún
hafi stundum verið sprottin upp úr svipuðum jarðvegi, ógnum
fyrri heimsstyrjaldarinnar, kreppum og ömurleika stórborganna,
eru skilin víða glögg. En vegna þessa áróðurs nasista eiga umræð-
ur um þessa bókmenntastefnu oft til að lenda út í einhverja re-
ductio ad Hitlerum og er það bæði skaði og alvarlegur misskiln-
ingur.
Sá þáttur í verkum Gunnars Gunnarssonar sem menn snið-
ganga nú sem mest eru sennilega sögulegar skáldsögur hans.
Snemma á ferli sínum gerði hann áætlun um að skrifa skáldsagna-
bálk um sögu Islands, sem skyldi telja tólf bindi og bera sameigin-
lega heitið „Landnám". Fyrsta sagan í þessum bálki, Fóstbræður
um landnámsmennina Ingólf og Hjörleif kom út 1918, svo leið
langur tími og kom framhaldið Jörð ekki út fyrr en 1933. Árið
1934 birtist síðan Hvítikristur, um kristnitökuna, og Grámann,
um upphaf borgarastyrjaldanna, árið 1936. í millitíðinni hafði Jón
Arason komið út, árið 1930, en fleiri urðu þessar sögur ekki.1 í
sjálfu sér var þetta stórvirki, þótt því yrði aldrei lokið, en svo er að
sjá að það njóti ekki mikillar hylli lesenda, jafnvel ekki þeirra sem
hafa þó áhuga á öðrum verkum höfundarins. Það á sér sennilega
nokkuð djúpar rætur. Þegar árið 1973 telur Kristinn E. Andrésson
að skáldsögur Gunnars um fyrstu tíma íslandsbyggðar séu „e yð-
ur í skáldsagnagerð hans“, þær séu einungis endursagnir á forn-
sögunum án þess að nokkru nýju sé bætt við. Síðar gagnrýnir
hann Gunnar fyrir að leggja sögupersónunum í munn „nútíma-
hugmyndir sem ekki hljómi eðlilega“.2 Á öðrum stað orðar Krist-
1 Sbr.: Halla Kjartansdóttir: „í leit að eilífum sannindum. Um sögusýn Gunnars
Gunnarssonar", Andvari, Reykjavík 1993, bls. 129-138; og einnig: Halla Kjart-
ansdóttir: Trú í sögum. Um heiðm og kristni í sögum og samtíma Gunnars
Gunnarssonar, Reykjavík 1999.
2 Kristinn E. Andrésson: Um íslenzkar hókmenntir II, Reykjavík 1979, bls. 304
(tilv. eftir Höllu Kjartansdóttur, Trú í sögum, bls. 11).