Skírnir - 01.04.2006, Page 17
SKÍRNIR GUNNAR GUNNARSSON OG LANDNÁMSÖLDIN 15
Til að skilja efnistök Gunnars Gunnarssonar í þessum tveimur
skáldsögum er rétt að athuga fyrst þær kenningar sem voru á lofti
um sagnfræði í Danmörku á þeim tíma þegar hann var að móta
hugmyndir sínar um skáldsagnabálkinn, og þá kannske einkum
kenningarnar um tengslin milli sagnfræði og sögulegra skáldsagna.
Árið 1911, sem sé árið áður en Gunnar Gunnarsson kvaddi sér
hljóðs sem rithöfundur í Danmörku, birti Kristian Erslev, einn
helsti sagnfræðingur landsins og víðfrægur sérfræðingur í tímum
Margrétar drottningar og Kalmar-sambandsins, smárit sem nefnd-
ist Historieskrivning. Grundlinier til nogle kapitler af historiens
theorie, þar sem hann setti fram hugmyndir sínar um sagnfræði.
Þetta verk var í anda síns tíma — uppreisnarinnar gegn hinum
svokallaða „pósitífisma" í sagnfræði sem leiddi svo mörgum árum
síðar til „Annálahreyfingarinnar“ í Frakklandi — og það hafði
mikil áhrif á margar kynslóðir danskra sagnfræðinga. Ofugt við
grundvallarhugmyndir helstu kenningasmiða pósitífismans, svo
sem Bernheims í Þýskalandi og Langlois og Seignobos í Frakk-
landi, vildi Erslev gera skarpan greinarmun á söguvísindum og
söguritun. í staðinn fyrir að vera einföld framsetning á söguvís-
indunum og niðurstöðum þeirra, eins og þessir kenningasmiðir
höfðu álitið, var söguritunin að sögn hans sjálfstæð grein sem
fylgdi sínum eigin lögum og hafði sitt sérstaka markmið. Við-
fangsefni söguvísinda er að mati Erslevs ein ákveðin heimild eða
flokkur af heimildum, eitthvert ákveðið sögulegt atriði, ný túlkun
á sögulegum staðreyndum o.þ.h., og vettvangur þeirra eru lærðar
tímaritsgreinar eða strangfræðilegt rit sem hlýða mjög föstum
reglum — stundum eru slík skrif staðtölulistar eða annað af því
tagi. Þótt söguritunin hljóti jafnan að byggjast á söguvísindum
segir Erslev markmið hennar hins vegar allt annað: hún leitist við
að lýsa fortíðinni eða einum þætti hennar, að draga upp af henni
mynd sem sé eins lifandi og sönn og kostur sé á. Til þess fylgi hún
sínum eigin reglum sem tilheyri henni einni. Erslev rannsakar þær
ekki í smáatriðum en hann bendir á nokkur atriði:
• Söguritarinn notar niðurstöður söguvísindanna sem efni, en
hann velur jafnan úr þeim — annars yrði myndin af fortíðinni