Skírnir - 01.04.2006, Side 19

SKÍRNIR GUNNAR GUNNARSSON OG LANDNÁMSÖLDIN 17
tilbúnar persónur við hliðina á hinum raunverulegu og búa til at-
vik sem sögulegar persónur eiga kannske þátt í en heimildirnar
vita ekkert um. En um leið og hann hefur viðurkennt þennan
mun leitast hann við að gera sem minnst úr honum: skáldsagna-
höfundurinn getur að sögn Erslevs ekki búið til neitt það sem
fellur ekki beint inn í strangan sögulegan ramma þess tímabils sem
hann er að fjalla um, en söguritarinn getur hins vegar spunnið
frjálslega út frá sínum heimildum. Þannig setur sagnfræðingurinn
Erslev sögulega skáldsögu svo að segja í jafn háan sess og sögurit-
unina, og milli þessa tvenns eru að hans dómi grundvallartengsl: ef
menn álíta að listamaðurinn og skáldið fjalli um það sem er sér-
stætt, einstaklingsbundið, og vísindamaðurinn um það sem er
almennt, er sagnfræðingurinn ótvírætt í hópi listamannanna. Og
Erslev veltir því fyrir sér hvort sagnfræðingar myndu ekki vilja
viðurkenna að skáldsagnahöfundurinn hefur viss tromp á hendi
sem þeir hafa ekki, t.d. sálfræðilegt innsæi og mannþekkingu.
Þetta má nú segja að hafi verið efst á döfinni á sviði söguspek-
innar þegar Gunnar Gunnarsson hóf að rita sögulegar skáldsögur
sínar. En hvernig samræmast verk hans þessum skilgreiningum
Kristians Erslevs, og hvernig leit bókmenntagreinin út þegar sagn-
fræðingurinn leit svo á að náin tengsl væru milli skáldsagna og
fræða? Aðalform sögulegra skáldsagna á 19. öld var sú ákveðna
formúla sem Walter Scott hafði skapað. Eins og Georg Lukács
leiddi í ljós á sínum tíma fylgir hún ákveðnum reglum.4 í mið-
punkti skáldsögunnar er tilbúin persóna, sem er oft lítilsigld og
fremur ómerkileg í sjálfu sér, enda venjulega leiksoppur atburð-
anna (eins og Waverley í samnefndri skáldsögu), en er þess vegna
fær um að fara úr einum „herbúðum" í aðrar, leidd áfram af sögu-
þræði sem er einnig tilbúinn, og sjá þannig ólíkar og andstæðar
hliðar á ákveðinni sögulegri stöðu. Þessi staða, sem er hið raun-
verulega viðfangsefni skáldverksins, er venjulega voldug hreyfing
í framvindu sögunnar og rís upp úr þjóðardjúpinu, eins og átökin
milli skoska ættbálkaþjóðfélagsins og „nútímaþjóðfélagsins" í
4 Georg Lukács: Der historische Roman. Þetta fræga verk kom fyrst út 1937, en
það hefur komið út margoft síðan og verið þýtt á fjölmörg tungumál.