Skírnir - 01.04.2006, Side 23
SKÍRNIR GUNNAR GUNNARSSON OG LANDNÁMSÖLDIN 21
sem hann býr til sjálfur. Aðferðir hans ganga ekki upp: það er ekki
hægt að gera ráð fyrir raunverulegum persónum að baki sögupers-
ónanna, persónum sem hægt sé að þekkja á sjálfstæðan hátt og
betur en sagnamennirnir gerðu. En skáldsagnahöfundi er hins
vegar leyfilegt að fara sínar leiðir og beita þá þeim trompum sem
hann hefur. Gunnar Gunnarsson hafði að öllum líkindum lesið
grein Hans E. Kinck, því lýsingin sem hann gefur af þeim feðgum
Skalla-Grími og Agli í Jörð er í einu og öllu í samræmi við kenn-
ingar norska rithöfundarins. En slík áhrif eru ekki aðalatriðið,
heldur hitt, að í þessari grein var vikið að vandamáli sem hlaut að
verða Gunnari mjög hugstætt þar sem það var nátengt kjarnanum
í bókmenntahreyfingunni „Blut und Boden“. Kannske hafði hann
þegar velt því fyrir sér. Spurningin var þessi: hvernig gátu norskir
bændur á 9. öld, sem höfðu, þrátt fyrir allar víkingaferðirnar,
djúpar rætur í landi ættfeðra sinna með sínum fornu gröfum og
helgistöðum, rifið sig upp frá þessari jörð sem þeir gjörþekktu og
sest að í nýju og óþekktu landi sem var ólíkt öllu sem þeir þekktu
og þeir höfðu alls engin tengsl við? Og hvernig gátu þeir síðan fest
rætur í þessu nýja landi?
I skáldsögunum Fóstbrœður og Jörð velur Gunnar Gunnarsson
sér yrkisefni sem er í fullu samræmi við hina klassísku formúlu
sögulegrar skáldsögu í anda Walters Scott: volduga hreyfingu í
framvindu sögunnar, sem sé landnám sem stendur yfir í rúm sex-
tíu ár og leiðir til þess að þúsundir manna taka sig upp, sigla yfir
úthaf og setjast að í nýju landi. En grundvöllurinn í bókmennta-
verki hans eru fyrrnefndar tvær spurningar, sem eru vissulega
mikilvægar en sagnfræðingurinn getur ekki svarað, og það eru þær
sem ákveða form verksins. Þess vegna lýsir Gunnar Gunnarsson
ekki hreyfingunni sem slíkri; eins og fornsögur segja, og talið var
rétt á hans tíma, skýrir hann útflutning Norðmanna með ofríki
Haralds konungs án þess að fara mikið nánar út í það, en að öðru
leyti er hreyfingin sjálf á útjaðri sögusviðsins. Þótt Gunnar leggi
áherslu á samhengið milli skáldsagnanna tveggja með því að end-
urtaka í upphafi Jarðar, en frá allt öðru sjónarhorni, eitt síðasta at-
riðið í Fóstbræðrum, er þarna ekki að finna neina skýra heildar-
mynd. í staðinn fyrir þetta beinist nánast öll hans athygli að