Skírnir - 01.04.2006, Page 123
SKÍRNIR
DAUÐINN Á FORSÍÐUNNI
121
sem utan, en eitt af því sem gerir hrollvekjuna svo forvitnilega er
sérstök veruleikasýn hennar sem skilur hana gjarnan frá öðrum
fantastískum verkum. I hrollvekjum og fantasíum koma ófreskjur
áhorfendum ekki á óvart en væntingakerfi raunsæisverka útilokar
slíkan veruleika. Þó er annar forvitnilegur munur á hrollvekjum
og fantasíum. I fantasíum búa sögupersónurnar í hættulegum
heimi þar sem finna má eldspúandi dreka, seiðskratta, varúlfa og
vampírur, og þessar verur geta vakið ótta hjá sögupersónum.
Kynjaverur og galdrar eru þó viðurkenndur hluti af veruleika
persónanna sem þær ganga að sem vísum (t.d. söguhetjur Harry
Potter bókanna), öfugt við það sem gjarnan má sjá í hrollvekj-
unni21 þar sem kynjaheimurinn ryðst inn í hversdagslegan veru-
leika söguhetjanna sem eiga mun erfiðara með að heimfæra
reynslu sína upp á veruleikann en áhorfendur sem vita að þeir eru
að horfa á hrollvekju. „Þetta getur ekki verið að gerast!" eða: „Er
ég að missa vitið?“ eru grundvallaryfirlýsingar í hrollvekjum og
mikilvægur liður í að viðhalda spennunni. Því að rétt eins og
áhorfendur vita liggur eina von persónanna jafnan í því að þær
viðurkenni raunveruleika hins fantastíska, þvert á það sem þær
töldu áður satt og rétt.
í þessu felst raunsæissýn hrollvekjunnar sem stendur jafnan
öðrum fæti í hinu hversdagslega22 um leið og henni er ætlað að
opna augu áhorfandans fyrir möguleika þess að meira sé til á
himni og jörðu en heimssýn hans fær fangað. Díalektík hrollvekj-
unnar er ætlað að sætta áður aðskildar og með öllu ósamræman-
21 Aðgreiningu sem þessa má finna víða í fræðibókum sem taka á tengslum fantasíu
og hefðbundinnar hrollvekju. Sjá t.d.: Tsvetan Todorov: The Fantastic: A
Structural Approach to a Literary Genre. Ithaca, New York: Cornell Uni-
versity Press, 1975; Rosemary Jackson: Fantasy: The Literature of Suhversion.
London og New York: Routledge, 1981; og Noel Carroll: The Philosophy of
Horror. London: Routledge, 1990.
22 Stundum, í sögum eins og í Tökin hert (The Turn of the Screw) eftir Henry
James, er allsendis óvíst hvort atburðirnir eru raunverulegir eða ímyndun, yfir-
náttúrulegir eða til marks um stigvaxandi geðveiki. Það er einnig til marks um
fremur veika stöðu hrollvekjunnar innan stigveldis bókmenntanna að það
þykja vönduð vinnubrögð að halda slíkum spurningum opnum og draga fram
raunsæislegar skýringar, í stað þess að leggja áherslu á hið yfirnáttúrulega.