Skírnir - 01.04.2006, Page 149
SKÍRNIR
„KVEÐIÐ EFTIR ... SPÁNSKU KVÆÐI
147
er. Fegurð blóma getur auk þess afvegaleitt ungmeyjar og úlfar
heimsins færa sér það oft í nyt eins og dæmin sanna.
Það er því hin sjónrœna fegurð sem heillar stúlkuna og veldur
því að hún vöknar. Lækurinn í spænska kvæðinu nær hins vegar
að heilla stúlkuna með hljóði sínu og ávinnur sér traust hennar
með því („Que con el son me decia: / Fiéme del agua fria“). I þýð-
ingu Geibels nær lækurinn líka tökum á stúlkunni með hljóði sínu
og söng („Recht, als wollt’ er leise, leise / Schmeicheln mir mit
seinem Klang. / Und ich glaubt’ ihm was er sang“). I spænska
kvæðinu er lækurinn sagður svikull („El arroyuelo traidor") og
Geibel talar að sama skapi um lækinn sem svikara („der Bach ...
Der Verráther"). Jónas minnist hvergi á svikult eðli lækjarins en
meyjan kallar hann illan í viðlaginu og svo er einnig gert í heiti
kvæðisins. Orðræða ástar og brigða birtist því með ýmsum hætti
í þessum textum og þó aðallega í hálfkveðnum vísum.
Að lokum má geta þess að Jónas þýðir ljóðlínu Geibels,
„Kunftig bleib’ ich heim“, með orðunum „Ég fer ekkert út í dag,
/ uni, móðir góð! hjá þér“ og kemur hugsuninni líka til skila með
aukafyrirsögninni Fleimasetan.27 Jón Ólafsson ritstjóri taldi
„vafalaust“ að kvæðið ætti að heita Heimasætan en ekki Heima-
setan.28 Honum hefur væntanlega fundist efnið og yfirbragðið
þesslegt að þar væri ort um gjafvaxta stúlku í föðurgarði og enga
smámey. Lái honum hver sem vill.
V
Illur lækur er sennilega meðal mest lesnu kvæða Jónasar á okkar
dögum. Það er t.d. að finna í sýnisbók íslenskra bókmennta, Blá-
kápu, sem notuð hefur verið í grunnskólum landsins í meira en
áratug.29 Áður var það prentað í Ljóðabók barnanna sem kom tví-
27 Aukafyrirsögnin er einungis í öðru eiginhandarriti Jónasar, JS 129 fol., í KG 31
b V heitir kvæðið einfaldlega Illur lækur.
28 Jón Ólafsson: „Jónas Hallgrímsson 16. nóv. 1807 — 26. maí 1845. Tala, haldin
í Reykjavík 11. marz 1900.“ Nýja öldin III, 1900, bls. 195.
29 Blákápa. Lestrarbók I. Guðný Ýr Jónsdóttir og Silja Aðalsteinsdóttir bjuggu til
prentunar. Reykjavík: Námsgagnastofnun 1994, bls. 24-25. Önnur útgáfa bók-
arinnar kom út árið 1996 og önnur prentun árið 2002. Bókin er kennd í 5. bekk
grunnskóla.