Skírnir - 01.04.2006, Page 156

154
ATLI HARÐARSON
SKÍRNIR
hina, hljóta þá ekki allir nema einn að hafa rangt fyrir sér? Það get-
ur verið fullt vit í því að hafa meiri áhuga á að bæta sjálfan sig en
að vanda um fyrir öðrum. En getur verið skynsamlegt að álíta
sjálfan sig ómerkilegri en hlutlaust og yfirvegað mat gefur tilefni
til?
Vera má að Benedikt hafi vísvitandi notað ýkjur til að hamra
boðskap sinn inn í hausinn á munkunum sem hann beindi orðum
sínum til. Sjötta skrefið upp stiga auðmýktarinnar byggist líkt og
hið sjöunda á því að hafa lítið álit á sjálfum sér. Hin fela í sér
hlýðni, aga, þolinmæði, að vera þögull og niðurlútur. Ekkert af
þessu kvað þó vera markmið í sjálfu sér heldur leið sem munkar
gengu til að öðlast kærleika og óttaleysi.
Hálfu árþúsundi eftir daga Benedikts ritaði annar kaþólskur
dýrlingur, Bernharður frá Clairvaux (1090-1153), bók um hin tólf
þrep auðmýktarinnar þar sem hann túlkar og prjónar við kenn-
ingu Benedikts. Þar heldur hann því fram að auðmýkt sé sjálfs-
þekking sem geri menn kærleiksríka og óttalausa: „Hún er sú
dygð sem gerir mann fyrirlitlegan í eigin augum með því hann geri
sér ljóst hvað hann er í raun og veru.“15 Svo er að skilja að Bern-
harður hafi álitið skilning á mannlegu eðli leiða til sjálfsfyrirlitn-
ingar. Hann hefur trúlega talið að réttur skilningur manns á sjálf-
um sér væri einkum skilningur á hve syndugur og spilltur hann
væri.
Sú hugmynd Benedikts frá Núrsíu að auðmýkt feli í sér van-
mat á sjálfum sér eða þá skoðun að maður sjálfur sé lakari eða
ómerkilegri en aðrir menn er lífseig og henni bregður víða fyrir.
Kristján Kristjánsson prófessor við Háskólann á Akureyri gerir
t.d. greinarmun á hógværð (e. modesty) og auðmýkt (e. humility)
og segir að hógværð sé í því fólgin að maður ofmeti ekki eigin
kosti en auðmýkt feli í sér að hann vanmeti sjálfan sig.16 í sam-
ræmi við þetta álítur Kristján að auðmýkt sé ljóður á ráði manns
fremur en siðferðileg dygð því hún feli í sér rangt sjálfsmat. Það er
vissulega nokkuð til í því að ef munur er á auðmýkt og hógværð
15 Bernard 2001, bls. 22. (Tilvitnun þýdd af greinarhöfundi.)
16 Kristján Kristjánsson 2002, bls. 130.