Skírnir - 01.04.2006, Side 158

156
ATLI HARÐARSON
SKÍRNIR
Líkt og kirkjunnar menn áleit Hobbes að hroki væri upp-
spretta ófriðar og illinda og menn sem álitu sig vitra ættu að
minnsta kosti að sýna þá auðmýkt að líta á aðra sem jafningja sína.
Um þetta segir hann í höfuðriti sínu, Leviathan-.
Aristóteles heldur því fram sem forsendu kenninga sinna í fyrsta bindi
Stjórnspekinnar að frá náttúrunnar hendi séu sumir menn öðrum fremur
verðugir þess að fá að stjórna. Hér hafði hann í huga menn sem skara fram
úr að vitsmunum eins og hann áleit sjálfan sig gera sakir heimspeki sinn-
ar. Aðra taldi hann verðuga þess að þjóna og átti þar við þá sem höfðu lík-
amskrafta en voru ekki heimspekingar eins og hann sjálfur; eins og menn
skiptust í húsbændur og hjú vegna mismunandi vitsmuna en ekki fyrir
samkomulag sín á milli. Þetta er ekki aðeins andstætt allri skynsemi held-
ur líka í andstöðu við alla reynslu enda eru fáir menn svo heimskir að þeir
vilji ekki fremur stjórna sér sjálfir en lúta stjórn annarra. Og þegar hinir
vitru ætla í drambsemi sinni að etja kappi við hina sem vantreysta visku
þeirra er af og frá að þeir hafi ævinlega sigur. Hafi náttúran skapað menn-
ina jafna er réttast að sá jöfnuður sé viðurkenndur. Hafi hún hins vegar
skapað þá ójafna skal samt játa að þeir séu jafnir vegna þess að þar sem
enginn álítur sig eftirbát annarra munu þeir ekki semja frið að öðrum
kosti. Ég set því fram sem hið níunda lögmál náttúrunnar að hver maður
skuli líta á aðra menn sem náttúrulega jafningja sína. Brot gegn þessu lög-
máli er hroki.20
Það er eins og Hobbes álíti að jafnvel þótt sumir menn kunni að
vera öðrum fremri sé svo ólíklegt að samkomulag verði um rétt
mat á gildi hvers og eins að eina raunhæfa leiðin til að halda frið sé
að láta svo heita að allir séu jafningjar. Hann leggur því til að allir
forðist þann hroka að telja sjálfa sig eiga tilkall til að ráða yfir öðr-
um í krafti vitsmuna eða andlegra yfirburða. Ef til vill reyndi
Hobbes með þessu að snúa á kennivald kirkjunnar þar sem hann
tók undir þá skoðun hennar að hroki væri upphaf alls ills en benti
um leið á að það væri allnokkur hroki í því fólginn að telja sig geta
haft vit fyrir öðrum eins og kirkjunnar menn reyndu að gera.
Hobbes fór fínt í þetta en Spinoza var beinskeyttari og andæfði
klerkaveldinu með opinskárri hætti.
20 Leviathan XV, Hobbes 1978, bls. 163-64. (Tilvitnun þýdd af greinarhöfundi.)