Skírnir - 01.04.2006, Qupperneq 221

SKÍRNIR
„LÍKASTUR ÍSLENSKU FJALLI
219
ar er traust og varfærin eins og vera ber í slíku riti. Ritgerð Gylfa Gísla-
sonar sem fylgir á eftir beinir athyglinni að sjálfri tækni Kjarvals. Gylfi
skrifar beinskeyttan og umbúðalausan stíl, manni finnst nánast eins og
hér tali ákafur kennari við mann og opni fyrir manni undrin. Það er mik-
ill skaði að Gylfi skyldi ekki gera meira af því að skrifa um þetta sérsvið
sitt í myndlistinni, teikninguna, hann hefur sýnilega haft ákaflega gott lag
á því að skrifa um tæknileg efni á þann hátt að leikmaður skilur hvað hann
er að fara, og maður er ýmsu nær um snilld Kjarvals í teikningu eftir lest-
urinn. Ritgerð Arthurs C. Danto, „Kjarval og sköpun íslenskrar vitund-
ar“, er sérlega forvitnilegt innlegg að utan frá listfræðingi sem skyndilega
uppgötvar Kjarval. Oft hefur manni fundist sem Kjarval væri séreign
okkar fslendinga, útlendingar hreinlega botnuðu ekkert í honum, sem svo
aftur hefur verið mér dæmi um að íslendingar mega ekki ganga of langt í
að spegla sig í augum útlendinga; gildi Kjarvals er óháð mati þeirra. Það
er vel við hæfi að Matthías Johannessen skrifi stutta hugleiðingu um
kynni sín af Kjarval — Morgunblaðið var honum frá fyrstu tíð ákaflega
hlynnt og eftir að Matthías kom að blaðinu átti hann mörg samtöl við
Kjarval. Grein Matthíasar er líka vitnisburður eins þeirra manna sem
dáðu hann og reyndu að nálgast hann og skilja hann til þess að túlka hann
og tileinka sér galdur hans.
Loks bregður Silja Aðalsteinsdóttir enn nýju ljósi á myndina og goð-
sögnina um Kjarval með grein um „fjölskyldumanninn" Kjarval - eða
öllu heldur fjarveru þess fyrirbæris. Þar nálgumst við á ný þennan mikla
ás í lífi hans — eiginkonuna Tove sem hann gat hvorki búið með né lifað
án og upplausn hjónabandsins sem varð í senn hið stóra skipbrot ævinn-
ar og forsenda velgengni listamannsins og þess að honum auðnaðist að
leysa af hendi ætlunarverk sitt. Áður hafði Kristín vikið að þessum mál-
um, til dæmis í sérlega góðri greiningu sinni á myndinni Reginsund á bls.
269. í kafla Silju sjáum við ofnæman mann sem þolir ekki að horfa upp á
blóm slitin upp og kann ekki að verjast áreiti heimsins en treystir sér oft
ekki til einföldustu samskipta við fólkið sitt — við sjáum eirðarleysið og
vinnuofsann, úrræðaleysi hins fátæka listamanns gagnvart fjölskyldu
sinni og á stundum algjört ráðleysið þegar hann var ekki í ríki sínu að
mála, svo að meistarinn þarf jafnvel að flýja vistarverur sínar undan hálf-
gerðu illþýði sem sest upp á hann. Grein Silju byggist mikið á viðtölum
við afkomendur Kjarvals — og það er mikils um vert því að þetta fólk
hefur vitaskuld verið alla ævina að hugsa um þetta fjall í lífi sínu. Mikill
kostur á grein Silju er að þar er ekki reynt að gera óvenjulegan mann
hversdagslegan og lítilsigldan, eða reynt að slétta úr öllum ráðgátum eins
og tíðkast oft í skrifum um mikla listamenn — þvert á móti. En sögurnar
tala sínu máli og eru margar dramatískar og átakanlegar. Ekki fer á milli
mála hversu sterkar og stundum sárar tilfinningar þessa fólks eru sem átti
að afa þennan mann sem ekki var bara goðsögn og sameign þjóðarinnar