Bændablaðið - 09.06.2016, Blaðsíða 50

50 Bændablaðið | Fimmtudagur 9. júní 2016
Helstu nytjadýr heimsins
Asnar á fjórum fótum
Asnar eru skyldir hestum en langt
er frá að þeir njóti sömu virðingar
þrátt fyrir að vera harðgerð og
öflug dráttar- og burðardýr. Sagt
er að Kleópatra drottning hafi
baðað sig í ösnumjólk og Jesús reið
á asna inn í Jerúsalem á pálma-
sunnudag
Áætlað er að í heiminum séu rúm-
lega 50 milljón ferfættir asnar og er
flesta þeirra að finna í efnaminni
löndum þar sem þeir eru aðallega
notaðir sem dráttar- og burðardýr.
Nákvæmar upplýsingar um fjölda
asna í heiminum eru á reiki þar sem
tölur um fjölda búfjár eru yfirleitt tak-
markaðar í þeim löndum þar sem þeir
eru flestir. Talið er víst að ösnum hafi
fjölgað talsvert undanfarna áratugi og
að þeim muni halda áfram að fjölga í
framtíðinni.
Fjöldi asna í Kína er áætlaður um 15
milljónir og þar á eftir er fjöldinn talinn
mestur í Pakistan, Eþíópíu og Mexíkó.
Enga ferfætta asna er að finna á Íslandi
og ekki er vitað til að reynt hafi verið
að flytja þá inn.
Asnar í ættkvíslinni Equus
Allir núlifandi asnar eru afkomendur
villtra asna í Afríku, Equus africanus,
sem flokkaðir eru í tvær undirtegundir.
Sómalíska villiasna, E. africanus som-
aliensis, og E. africanus africanus, sem
er forfaðir asna eins og við þekkjum
þá í dag.
Vitað er um tvær tegundir innan ætt-
kvíslarinnar sem eru útdauðar, asnar
sem lifðu villtir í Evrópu, E. hydruntin-
us, fyrir rúmum tíu þúsund árum og
tegund sem lifði í Norður-Afríku E.
africanus atlanticus, og dó út á tímum
Rómaveldis.
Fjöldi undirtegunda
Latneskt heiti nútíma asna er Equus
africanus asinus. Fornafnið vísar til
ættkvíslarinnar og skyldleika þeirra
við hesta. Millinafnið til upprunans
í Afríku en asinus er tegundarheitið.
FAO, Matvæla- og landbúnaðarstofnun
Sameinuðu þjóðanna, flokkar tegund-
ina í um 200 undirtegundir. Tæplega
50 þessara undirtegunda er að finna í
Evrópu og aðra 50 í Mið-Austurlöndum,
35 í Asíu og Kyrrahafslöndunum, um
25 í latnesku Ameríku, aðrar 26 í Afríku
og 5 í Norður-Ameríku.
Dæmi um undirtegundir eru abs-
intíuasnar í Eþíópíu, tröllaasnar í
Norður-Ameríku, sem eins og nafnið
gefur til kynna, eru óvenju stórir og
kallast Mammút Jack, anatólíuasnar í
Tyrklandi, próvens-, pýrenea- og bour-
bonasnar í Frakklandi, anes í Tógó,
villtir asinaraasnar á Ítalíu, katalínu-
asnar á Spáni og kiang í Tíbet, Kasmír
og Nepal.
Villtir asnar eru víða í heiminum í
útrýmingarhættu
Auk náttúrulegra undirtegunda hafa
menn haft gaman af því að æxla ösnum
við nánustu ættingja sína í dýraríkinu.
Múlasni er afkvæmi hests og ösnu
sem líkist yfirleitt móðurinni að stærð
en höfuðið, fæturnir og taglið föður.
Blendingur asnafola og merar kallast
múldýr og eru stór eins og hestar,
fæturnir grannir, eyrun löng og taglið
stutt og þykja góð reiðdýr. Frumleg
útgáfa þessarar æxlunar er afkvæmi
asna og sebradýra sem kallast líklega
sebraasni eða KR-ingur.
Blendingar af þessu tagi eru ófrjó-
ir og geta því ekki eignast afkvæmi.
Uppruni asna
Rannsóknir í erfðafræði benda til
að fyrstu asnarnir eða frumasninn
sé upprunninn í norðaustanverðri
Afríku og er nánustu ættingja þeirra
að finna í Afríku í dag.
Asnar hafa einungis verið nýttir í
5.000 ár sem er stutt miðað við önnur
húsdýr. Talið er að fyrstu asnarnir
hafi verið tamdir í Egyptalandi og
Mesapótamíu 3.000 árum fyrir upp-
haf okkar tímatals sem burðar- og
dráttardýr. Asnar eru sterk, þolin og
léttfætt dýr sem tóku við af naut-
gripum sem burðardýr og jók asninn
mjög á getu fólks til að flytja á milli
svæða og er það talin ein aðalástæðan
fyrir hraðri útbreiðslu hans.
Í eignaskrám auðugra fjölskyldna
í Egyptalandi á þriðju öld fyrir Krist
kemur fram að sumar fjölskyldurnar
áttu yfir hundrað asna sem var beitt
Vilmundur Hansen
vilmundur@bondi.is
Allt frá því að fyrstu asnarnir voru tamdir hafa þeir verið nýttir til reiða og sem burðar- og dráttardýr.
Innreið Jesú í Jerúsalem. Mósaíkverk í Palermo á Ítalíu frá því um 1150.
Capricho númer 42 eftir spænska
málarann Goya.
Tröllaasnar eru ræktunarkyn í Norður-Ameríku sem kallast Mammút Jack.