Bændablaðið - 07.11.2019, Blaðsíða 16

Bændablaðið | Fimmtudagur 7. nóvember 201916
Brjálaða Bína, Imbakassinn,
Brjóstin, Ölæðið, Kirkjuturnarnir
og Bangsimon eru allt nöfn á fiski-
miðum sem urðu til á fyrstu árum
og áratugum skuttogaraaldar.
Nýleg örnefni á fiskimiðum hér
við land skipta hundruðum ef ekki
þúsundum. Sum þeirra eru þekkt í
öllum flotanum og víðar, svo sem
Hampiðjutorgið, en önnur eru aðeins
kunn í þrengri hópum. Flest þessara
nafna urðu til eftir að skuttogararnir
komu til sögunnar á áttunda áratug
síðustu aldar en þeir sóttu á fjölda
nýrra miða. Mörg þessara nafna eru
skondin, sum nokkuð tvíræð og fáein
ekki prenthæf. Þau hafa fæst ratað
inn á opinber sjókort, lifa mest í
munnlegri geymd og á veiðikortum
skipstjóra.
Greinarhöfundur fékk það verk­
efni í byrjun þessarar aldar að skrá
nokkur ný örnefni á fiskimiðum.
Með viðtölum við fjölda skipstjóra
var safnað hátt á annað hundrað
nöfnum og sagan á bak við mörg
þeirra skráð eftir heimildum frá
fyrstu hendi. Niðurstöðurnar birt­
ust í þremum greinum í Fiskifréttum.
Hér verða nokkur þessara örnefna
rifjuð upp og minnst á fáein eldri
örnefni í bland.
Gráthóllinn, Ostahryggurinn
og Tunnuskipið
Við hefjum leikinn fyrir norðan land
en þar komu fram mörg ný nöfn,
einkum eftir að úthafsrækjuveiðar
hófust á 9. áratugnum. Austantil í
Kolbeinseyjarhryggnum er hóll sem
nefndur er Gráthóllinn.
„Einn af okkar fremstu og bestu
skipstjórum hélt sig mikið á þessu
svæði og var oftast einn. Hann grét
mikið þegar rætt var við hann og
sagðist ekki einu sinni fá upp á
haltan hund. Samt kom hann alltaf
með fullt skip í land,“ sagði heim­
ildarmaður um tilurð nafnsins.
Hryggur vestan við Kol beins­
eyjarhrygg er nefndur Osta hrygg­
urinn. Nafnið er tilkomið af því að
lífrænir drullukekkir (svampur) sem
minntu á ostakúlur komu gjarnan í
rækjutrollið.
Víða á Íslandsmiðum eru skips­
flök sem skipstjórar vita um og
hafa merkt inn á kort hjá sér. Oft
eru góð mið nálægt flökum og ein
slík er um 50 mílur beint norður af
Ísafjarðardjúpi. Miðin eru kölluð
Tunnuskipið og eru þau kennd við
dall sem sökk þar á stríðsárunum.
Góð veiði er í kringum flakið og í
nágrenni þess. Nokkuð bar á því að
rækjutogararnir fengju tunnur með
fallbyssufeiti í vörpuna en tunnurn­
ar höfðu flækst frá skipinu með
straumum.
Brjóstin og Kirkjuturnarnir
Fjölmörg örnefni yfir fiskimið bol­
fisktogara er að finna í kringum
Grímsey. Fyrst skal fræga telja tvo
samstæða, fagurskapaða hóla rétt
utan við 12 mílna mörkin norður
af Grímsey. Þeir þóttu vera í laginu
eins og brjóst. Það lá því beinast við
að kalla þennan stað Brjóstin. Þarna
er mikið kastað enda er létt að toga
yfir ávala hólana.
Milli Grímseyjar og Kolbeins­
eyjar, rísa tvær strýtur hlið við hlið
upp úr botninum. Þær hafa hlotið
nafnið Kirkjuturnarnir. Hallgríms­
kirkja myndi blikna við hliðina á
þeim. Trollið er dregið utan í þess­
um strýtum. Þar veiddist aðallega
þorskur.
Kennir margra
grasa í Rósagarðinum
Vindum okkur þá suðaustur fyrir
land. Þar er stórt svæði sem nefn­
ist Rósagarðurinn og er á Íslands­
Færeyjahryggnum svonefnda.
Þjóðverjar, sem stunduðu aðal­
lega karfaveiðar, gáfu því nafnið
Rosengarten fyrir margt löngu.
Nafnið stafar væntanlega af því
að upp kom mikið af svömpum,
kóröllum og sæfíflum með trollinu
en suma sæfífla nefna Þjóðverjar
særósir (Seerosen).
Óvíða er að finna hressilegri
og skemmtilegri nafngiftir en
í Rósagarðinum, bæði ný nöfn
og önnur gamalkunnug. Nyrst á
slóðinni er veiðisvæði sem nefnt
er Hórukassinn. Þar fyrir sunnan
er Koníaksflaskan. Og þá koma
þrír kassar í viðbót: Imbakassinn,
Vodkakassinn og Viskíkassinn.
Sunnarlega í Rósa garðinum
er Kamarinn
Í Rósagarðinum er einnig Ölæðið.
Sagan segir að skipstjóri einn
hafi verið að koma úr siglingu frá
Þýskalandi. Hann kastaði þarna í
ölæði á heimleiðinni og fékk góðan
afla. Eftir það heitir veiðistaðurinn
Ölæðið.
Brjálaða Bína og Brigitte
Bardot eru á Fjöllunum
Fjöllin eru skemmtilegt svæði suður
og suðvestur af Reykjanesi. Þau ná
frá Boðagrunni í norðri, sem eru um
40 sjómílur frá Garðskaga, og enda
í suðvestri til móts við Mjölsekkinn
sem eru vel þekkt fiskimið frá gam­
alli tíð. Fjöllin eru einar 70 mílur á
lengd og 5 til 10 mílur á breidd. Á
þeim er aðallega karfa­ og ufsaslóð.
Suðvestan við Boðagrunn er
andstyggilegur hóll sem nefnd­
ur er Brjálaða Bína. Hugrökkustu
mönnum stóð ógn af þessu svæði.
Einhvern veginn blandaðist teikni­
myndasagan um Högna hrekkvísa í
umræðuna er menn voru þar að veið­
um. Það eina sem Högni hræddist
var Brjálaða Bína. Eftir það fékk
hóllinn skelfilegi nafn hennar.
Sunnarlega á Fjöllunum eru þrír
hólar sem kallaðir eru einu nafni
Þríburarnir. Suðvestan við Þríburana
er hraun­ og kóralslóð sem gaf vel
af karfa og nefnist hún Syndabælið.
Eins og nafnið bendir til var þetta
erfið fiskislóð og veiðarfæratjón
syndsamlega mikið.
Ekki langt frá Syndabælinu er
Brigitte Bardot. Þetta nafn er mjög
langsótt.
„Ég eyðilagði tvo belgi gjör­
samlega á tveim dögum. Þá kallaði
bátsmaðurinn staðinn Belgjabana.
Það nafn þótti óþjált í munni og var
stytt í BB. Þetta eru upphafsstafirnir
í nafni leikkonunnar Brigitte Bardot
og þannig yfirfærðist nafn hennar á
miðin,“ sagði heimildarmaður.
Á djúpslóð utan við Fjöllin er
karfahóll sem nefnist Bangsimon.
Skipstjóri á Ásbirni RE rakst á þenn­
an hól og mokfiskaði þar. Hóllinn
heitir eftir skipinu.
Frá djúpslóðinni suður af Fjöllum
tekur við svæði sem einu nafni er
nefnt Myrkrið og nær það út undir
landhelgislínuna.
Torgi
hins himneska friðar
Kjartan Stefánsson
kjartanst@simnet.is
Fyrir nokkrum dögum urðu
á vegi mínum nokkur hefti
af tímaritinu Íslenzk fyndni
sem Gunnar Sigurðsson frá
Selalæk, þingmaður og lög-
fræðingur, gaf úr á árunum
1936 til 1961. Í heftunum sem
urðu nokkuð mörg er að finna
smellnar skemmtisögur og
gaman vísur.
Ég hef áður skoðað nokkur
af þessum heftum en það var
ekki fyrr en núna sem ég áttaði
mig á hversu dásamlegur alda­
spegill heftin eru. Smekkur fyrir
sögunum er misjafn og ekki víst
að þær séu allar örugg heimild
fyrir kímnigáfu Íslendinga þrátt
fyrir að heftin hafi selst þokka­
lega og komið út í mörg ár. Í þeim
er að finna allt í senn aulafyndni,
hótfyndni og meinfyndni og
sögur sem erfitt er að hugsa sér
að nokkrum manni þyki fyndnar.
Kona ein spurðu manninn
sinn:
„Var Pétur postuli píslar­
vottur?“
„Ég veit það ekki,“ svaraði
bóndi hennar.
„Ég veit ekki hvort hann var
giftur eða ekki.“
Auglýsing fest upp í slátur­
húsinu á Ísafirði: „Tökum af
meðlimum vorum upp í slátur­
kostnað.“
Maður einn sagði frá matar­
vist, þar sem hann hafði dval­
izt við sjó, og var lýsing hans
á þessa leið: Það var brytjuð
mygluð harðgrásleppa ofan í
vatnsgrautinn, og svo var þetta
kallað rauðmagasúpa.“
Magga litla, þriggja ára
gömul, var vön að sjá bróður
sinn, á fyrsta ári, skríða á fjórum
fótum. Í fyrsta skipti, sem hún sá
bróður sinn rísa upp og standa í
fæturna, kallaði hún til móður
sinnar: „Nei, sjáðu mamma!
Hann litli bróðir stendur á aft­
urfótunum.“
Togaraháseti var að skola
steinbít, sem átti að setja á ís.
Hann var óvanur verkinu og fórst
það óhönduglega. Skipstjóranum
þótti hann hroðvirkur og sagði:
„Geturðu ekki draugast til að
skola steinbítinn betur?“ „Á
ég kannske að bursta í honum
tennurnar líka?“ svaraði þá
hásetinn.
Hreppstjóri einn, sem var upp
með sér af stöðu sinni, sagði að
hann væri fjórði maður að emb­
ættistign frá forseta.
Siggi litli, fjögurra ára, fékk
að fara í kirkju með móður sinni.
Móðir hans sagði honum, að hann
yrði að steinþegja í kirkjunni alla
messuna, því að enginn mætti tala
hátt í kirkju. Þetta gekk nú allt
vel, þangað til presturinn fer upp
í stólinn og byrjar að prédika, þá
kallar strákur: „Þegiðu, manni!
Það má ekki tala hátt í kirkjunni.“
Símon kom einhverju sinni
að Skúmsstöðum í Landeyjum.
Ragnhildur húsfreyja bar honum
mat, en gleymdi að láta hníf hjá
honum. Símon matast nú, snýr
sér síðan að Ragnhildi og segir:
„Ég þakka þér nú fyrir matinn,
Ragnhildur mín, en það var mikil
mildi, að ég drap mig ekki með
hnífnum.“
Bóndi var að koma heim
úr skreiðarferð og kom með
þorskhausa, eins og gerðist í
þá daga. Þegar húsfreyja sá
þorskhausana leizt henni ekki vel
á þá, þótti þeir ekki vel verkaðir
og varð á orði: „Þér var nær að
koma hauslaus en að koma með
þetta.“
Heftin sem mér áskotnuðust
eru mikill happafengur og ég
hlakka mikið til að lesa þau því
eins og prófarkalesarinn sagði:
„Það jafnast ekkert á við íslensk­
an húmor.“ /VH
STEKKUR NYTJAR HAFSINS
Íslenzk fyndni
Hér hefur nokkrum örnefnum verið safnað saman á eina bleyðu eins og teiknarinn, Sigurður Ingi Jensson, sér þau fyrir sér.