Íþróttablaðið - 01.05.1978, Blaðsíða 7

Útilíf — ferðalög
Gengið um Gálgahraun
Þótt það sé nú orðið flestum fjarlægt,
að sakamenn hafi verið teknir af lífi á
íslandi, er samt ekki nema tæplega hálf
önnur öld síðan síðasta opinbera af-
takan fór fram. I janúarmánuði árið
1830 varð fjöldi fólks vitni að því er
piltur og stúlka voru hálshöggvin í
Vatnsdalshólum í Húnaþingi. Það fólk
sem þarna var viðstatt hafa sennilega
verið ömmur og afar núlifandi íslend-
inga.
Aftaka sakamanna tíðkaðist um
langan aldur á íslandi, og oft voru sakir
litlar, sem menn urðu að gjalda fyrir
með lífi sínu. í þeim lögum sem okkur
voru sett af erlendu drottnunarveldi var
litla mannúð að finna. Yrði fólki það á
að brjóta þessi lög voru valdsmennirnir,
sem einnig voru oft erlendir, tilbúnir til
þess að reiða upp refsivöndinn og láta
höggið falla.
Fjölmörg örnefni eru til á íslandi sem
benda til þess að þar hafi aftökur farið
fram. Drekkingarhylur í Öxará er
sennilega þeirra nafnkunnastur, og
hafa flestir íslendingar, sem komnir eru
til vits og ára litið þann stað. Á 17. öld-
inni urðu Þingvellir, hinn fornhelgi
staður íslenzku þjóðarinnar, að vett-
vangi mikilla mannfórna óréttlátra
laga. Höggstokkur stóð í Öxarárhólma
og skammt frá hinu forna Lögbergi er
hin svonefnda Brennugjá, þar sem vit-
að er að níu menn voru brenndir,
dæmdir fyrir galdra.
Annars virðist svo sem aftökustað-
irnir hafi oftast verið kenndir við þjófa
eða gálga. Eru þessir staðir oftast
skammt frá alfaraleið, enda jafnan til
þess stillt að fólk gæti fylgst með er
verið var að taka hið ógæfusama fólk af
lífi. Eftir líflátið voru sakamennirnir
jafnan huslaðir í grennd við aftöku-
staðinn. Var gjarnan látið á þessum
dysjum bera, þar sem þau áttu að verða
öðrum áminning og til viðvörunar.
Þótti það sjálfsögð skylda þeirra er leið
áttu framhjá slíkum dysjum að nema
þar staðar og kasta að þeim grjóti. For-
dæmingin skyldi einnig ná út fyrir gröf
og dauða.
Það gefur auga leið, að Garðahrepp-
ur, sem var í nábýli við valdasetrið
Bessastaði, hefur til forna einnig verið
Eftir
Steinar J. Lúövíksson
vettvangur böðla. Á Bessastöðum var
hið alkunna Bramshús, fyrsta fangelsi á
íslandi sem notað var allt til þess tíma
að tugthúsið á Arnarhóli, núverandi
höfuðból íslenzka ríkisvaldsins, var
byggt. Bramshúsið á Bessastöðum, sem
einnig var kallað „Þjófakistan“ var ill-
ræmt á sínum tíma, og þaðan lá oftast
leið sakamannanna annað hvort til af-
tökustaðarins eða til skipa sem fluttu þá
til Brimarhólms.
Nyrzti hluti Garðahraunsins, sem
þekur meginhluta Álftanessins, heitir
Gálgahraun, og sker það sig nokkuð úr,
sökum þess hve það er úfið og illt yfir-
ferðar. Er ekki ósennilegt að þarna hafi
hraunið í fyrndinni runnið yfir votlendi
og sú mótstaða orðið til þess að mynda
þá miklu dranga og kynjamyndir sem í
því eru. Að lokum hefur svo hraunelfan
náð til sjávar, og þar hafa átök elds og
ægis reist sér minnisvarða, suma all-
hrikalega. Víða eru háir klettadrangar,
sundur sprungnir eða skornir, hyldjúp-
ar gjár og hellar. I landi, þar sem engin
voru tré til þess að hengja sakamenn í,
hefur slíkt landslag verið hið ákjósan-
legasta til að koma hinu einfalda af-
tökutæki, gálganum fyrir. Ekki þurfti
annað en að kasta tré yfir sprungu eða
milli kletta, koma þar fyrir reipinu og
hrinda síðan sakamanninum út af því.
Skammt frá sjónum í Gálgahrauni
rísa tveir háir klettar, hærri en flestir
klettar þarna í nágrenninu og eru þeir
sundur sprungnir sitt á hvað. Sprung-
urnar eru djúpar og beinir klettaveggir
sitt hvoru megin við þær. Fram undan
staðnum er lítill vogur og upp af honum
klettakvos með sléttum og grónum
botni. Þaðan er hið ákjósanlegasta út-
sýni til fyrrnefndra kletta - Gálga-
klettanna. Hér var því allt sem á var
kosið. Stuttur og hægur sjóvegur frá
Bramshúsinu yfir Lambhúsatjörn, gott
svæði fyrir áhorfendur, og síðast en
ekki sizt, gálgi af náttúrunnar hendi.
Ekki þurfti heldur að hafa miklar
áhyggjur af því að husla hræin þegar
aftökunni var lokið. Því var kastað til
hliðar og hulið hraunhellum og grjóti.
Ekki er vitað hversu margir menn
voru teknir af lífi við Gálgakletta. í
annálum frá 1664 er þess getið að
maður nokkur, Þórður Þs. að nafni hafi
verið hengdur „suður frá Bessastöðum í
Garðahrauni“, fyrir þá sök, að hann
hafði stolið „úr búðum danskra í
Gálgaklettamir í Gálgahrauni
7