Ljósmæðrablaðið - des. 2020, Blaðsíða 20

20
Það kom strax í ljós í barnaskóla norður á Akureyri að Elví bjó yfir
ríkri réttlætiskennd. Hún stóð fljótt með sjálfri sér og kynsystrum
sínum og ef því var að skipta átti hún létt með að hjóla í strákana
sem áttu það til að andmæla hennar meðfæddu jafnréttissýn.
Áhugi stúlkunnar á heilbrigði þjóðarinnar kviknaði líka fljótt eftir
að hafa unnið sem gangastúlka; á þessum vettvangi sá stúlkan
að hún gat gert gagn. Hún lærði hjúkrun og fékk strax áhuga á
öllu sem viðkom konum, fæðingum og brjóstagjöf. Það lá því
beinast við að bæta við sig námi, sem betur fer fyrir okkur hinar,
því árið 1976 varð hún ljósmóðir.
Í stofnanavæddri fæðingarþjónustu á fyrstu árum starfsævinn-
ar var rödd hennar skýr um mikilvægi valmöguleika kvenna á
þjónustu sem væri sniðin að þörfum hverrar konu og hennar
fjölskyldu. Nýfædd börn áttu líka að vera hjá móður sinni, það
örvaði tengslamyndun og stuðlaði að bættri brjóstagjöf.
Elví er skipulögð fagmanneskja fram í fingurgóma og út-
sjónarsöm þegar kemur að innleiðingu nýrrar þekkingar, „þú
kemur ekki að tómum kofanum hjá henni“. Hún hefur verið
vakin og sofin yfir gæðaeftirliti, er sterk fyrirmynd samstarfs-
fólks, frumleg, uppátækjasöm, fyndin og skemmtileg. Gott
dæmi um gæðaverkefni sem stofnað var til fyrir tilstilli Elvíar
er ,,Sólarhringssamvera – átak til aukinnar samveru móður
og barns eftir fæðingu“. Þetta verkefni varð til í tengslum við
alþjóðaátak Alþjóðaheilbrigðisstofnunarinnar árið 1992 um
málefni brjóstagjafar, sem þá var á undanhaldi í heiminum. Á
þessum tíma var veruleikinn á kvennadeild Landspítalans sá að
vernda nýbakaðar mæður og tryggja þeim næturhvíld á meðan
nýburar sváfu á vöggustofu og fengu þurrmjólk úr staupi. Þetta
var oft bjarnargreiði, því mæður voru þá jafnvel grátandi með
stálmuð brjóst, tilheyrandi verki og söknuð eftir barninu. Upp-
reisnareðlið var heldur ekki langt undan þegar Elínborgu var
einu sinni nóg boðið og „stal“ fullburða heilbrigðum nýbura úr
hitakassa og fór með hann til móður sinnar. Móðirin, sem hafði
farið í keisara, hafði varla séð barnið sitt eftir fæðinguna. Ljós-
móðirin vissi að hlýja í móðurfaðmi var betri en hitakassinn.
Eftirmál urðu þau að hin uppreisnargjarna ljósmóðir var tekin
á teppið. Þessi atburður fékk þó góðan endi, því fljótlega varð
hitakassameðferð eftir allar keisarafæðingar lögð af.
Elví hefur ósjaldan stungið niður penna, barist fyrir kjörum
stéttarinnar, svarað fyrir fag sitt og byggt rök sín á nýjustu þekk-
ingu og rannsóknum. Sem yfirljósmóðir Fæðingarheimilisins
barðist hún lengi fyrir tilvist þess. Í nýstárlegri femínískri grein
í Morgunblaðinu árið 1992, lagði Elví áherslu á mikilvægi um-
hverfis fyrir framgangi eðlilegra fæðinga. Á litlum heimilisleg-
um einingum eins og Fæðingarheimilinu væru kjöraðstæður
fyrir konur til að finna sinn eigin kraft og öryggi. Frumkraftur
konunnar kæmi líklega aldrei betur fram en í fæðingunni og
fengi hann að brjótast fram gerði hann konuna sterkari sem
hefði framtíðaráhrif á konuna, bæði sem móður og manneskju.
En kannski væru einhverjir hræddir við þann frumkraft?
Hugmyndir Elínborgar fengu ekki alltaf hljómgrunn og fyrir
áhrif skuggabaldra var hún líklega sett til hliðar þegar kom að
stjórnunarstöðum. Á næsta ári 2021 verður Elví sjötug og þá
hefur hún staðið vaktina í hálfa öld. Hin eðlislæga réttlætis-
kennd hefur fylgt alla tíð og baráttan fyrir velferð kvenna, barna
þeirra og fjölskyldna endurspeglast í hennar ljósmæðrastörfum.
Eldmóðurinn er enn til staðar og kjarninn sá sami: að hlusta á
konur og virða rétt þeirra til þjónustu sem byggð er á nýjustu
þekkingu.
Portrett:
Rán Flygenring
Elínborg Jónsdóttir
„Barnið er þar sem það á að vera, hjá móðurinni“