Ljósmæðrablaðið - dec 2020, Qupperneq 72

72
um hverja fæðingu. Þó ljósmóðurhéraðið hafi
verið fámennt voru þar nokkrar barnmargar
fjölskyldur og einnig var hún stundum fengin til
að vera á ýmsum bæjum Inndjúpshreppanna í
einhvern tíma áður en konur væntu sín. Síðasta
barninu tók hún á móti í Unaðsdal 1962.
Ljósmóðirin í Snæfjallahreppi var oft fengin til
að binda um sár og aðstoða við veikindi. Nokkrum
sinnum þurfti hún að kippa í liðinn, þegar fólk fór
úr liði. Það þurfti oft að vaka yfir börnum þegar
farsóttir gengu. Barnadauði var algengur um alda-
mótin 1900 og fyrr. Kíghósti og aðrar farsóttir voru
hættulegir smitsjúkdómar fyrir börn. Oft var leitað
til ljósmóðurinnar í veikindum, ekki síst til að sinna
börnum. Í sambýlinu í Dal fór mamma oft í neðri
bæinn til Guðrúnar. Ég var viðstaddur þegar Lilja í
Dal, um ársgömul, var með kíghósta, hætt að geta
andað og orðin helblá þegar mömmu tókst loks
að hjálpa henni til að ná andanum. Heyrði ég þá
talað um að skíra barnið skemmri skírn. Helgi varð
stundum að rjúka með börnin út til að bjarga þeim
með andardráttinn, þegar þessi kíghóstafaraldur
gekk.
Ljósmóðirin átti jafnan eitthvað af meðala-
dropum: kamfórudropa, verk- og vindeyðandi,
laxerolíu, joð, lísol, spritt o.fl., sem var notað í þá
daga, og ópíum-dropa ef mikið lá við. Einnig átti
hún glerkoppa, notaðir til að koppa við gigt. Það
var gert með því að hita loftið í koppnum yfir kerti,
skella honum svo á holdið og láta hann sogast
fastan. Oftast voru látnir margir koppar á mjöðm
eða bak, stundum kom fyrir að þeir festust óþyrmi-
lega og náðust seint af bláu holdinu. Þetta sá ég
oft gert í gamla bænum í Dal, en minna eftir að við
komum á Lyngholt. Eftir að búið var að koppa var
stundum notaður bíldur, hann var lagður á holdið
og smellt úr honum mörgum stuttum blöðum til
að særa inn fyrir skinnið og hleypa út blóði. Slíkar
„læknisaðgerðir“ voru lagðar niður á 4. áratugn-
um, en bíldurinn er til ennþá. Áður fyrr þurftu
menn að bera þungar og illa lagaðar byrðar og
reyna á bakið við setningu báta, svo það sótti að
mar og gigt við slíka atvinnuhætti. Ekki vissi ég til
að bíldurinn væri notaður við blóðtöku úr veikum
börnum, eins og gert var á 19. öld. Langamma mín,
Salbjörg Guðmundsdóttir, kom með lausnarstein
frá Breiðafirði, sem mamma fékk eftir hennar daga
og hafði alltaf í ljósmóðurtöskunni, en ég held að
hann hafi aldrei verið notaður við barnsfæðingar.
Þessi lausnarsteinn er til ennþá og er varðveittur hjá
Salbjörgu Engilbertsdóttur barnabarni Salbjargar
Jóhannsdóttur. Salbjörg yngri er doula og hefur
notað lausnarsteininn við fæðingarhjálp.
Salbjörg Jóhannsdóttir gegndi ljósmóður-
embætti til 1986, en flutti þá til Ísafjarðar og leigði
íbúð á Hlíf, dvalaríbúðum aldraðra. Þegar ljós-
móðirin var 70 ára skrifaði hún sýslumanni bréf og
minnti á að hún væri komin á aldur til að hætta. En
hann svaraði því til að það myndi engin sækja um
þó staðan væri auglýst og því best að hún héldi
bara áfram að gegna ljósmóðurstöðunni. Hún fékk
full ljósmóðurlaun greidd úr sýslusjóði alla tíð og
síðustu ljósmóðurlaunin fékk hún níræð, kr. 36.306
í árslaun. Margt hefur breyst á mannsævi.
Heimildir:
„Ljósmóðir á Snæfjalla- og Langadalsströnd – Salbjörg
Jóhannsdóttir segir frá ljósmóðurstörfum sínum.“ Sveinn
Víkingur skráði. Óbirt handrit í vörslu höfundar.
„Nú geta menn veitt sér það sem þeir vilja. En eru þeir
ánægðari?“ Eðvarð T. Jónsson ræðir við Salbjörgu
Jóhannsdóttur, ljósmóður í Snæfjallahreppi.“ Vestfirska
fréttablaðið - 34. tölublað (19.12.1980), bls. 18-19.
Hjalti Jóhannsson: „Salbjörg Jóhannsdóttir á Lyngholti“
Morgunblaðið - 219. tölublað (30.09.1986), bls. 50-51.
Engilbert S. Ingvarsson: „Ljósmóðurstörf á liðinni öld“. Vest-
urland – jólablað 2013, bls. 7.
Engilbert S. Ingvarsson: Undir Snjáfjöllum. Snjáfjallasetur,
2007 og 2016.
Lausnarsteinn sem Salbjörg Guðmundsdóttir, amma
Salbjargar Jóhannsdóttur, átti. Hún gaf Salbjörgu
Jóhannsdóttur hann sem aftur gaf hann Salbjörgu
Engilbertsdóttur, sonardóttur sinni, sem er doula.