Bændablaðið - 08.10.2020, Blaðsíða 44

Bændablaðið | Fimmtudagur 8. október 202044
Sviðsstjóri fiskeldissvið Haf­
rannsókna stofnunar svarar hinn
10. september greinum mínum
sem hafa birst í Bænda blaðinu
þar sem áhættumat erfðablöndun­
ar hefur verið gagnrýnt. Í grein
sviðsstjórans er í meginatriðum
farið inn á að skýra a) áhættumat
sem stjórnartæki, b) vöktunarað­
ferðir og c) ritrýni áhættumatsins.
Í þessari grein verða teknir fyrir
tveir seinni liðirnir.
Rýniskýrslan
Það liggur nú fyrir úttekt á áhættu-
mati erfðablöndunar útgefið af
þriggja manna vísindanefnd og
búið er að leggja fyrir Alþingi.
Skýrslan ber nafnið ,,Skýrsla sjáv-
arútvegs- og landbúnaðarráðherra
um niðurstöður óháðrar nefndar um
athugun á aðferðarfræði, áhættumati
og greiningum á fiskeldisburðarþoli
á vegum Hafrannsóknastofnunar“.
Hér á eftir verður skýrslan nefnd
rýniskýrslan. Sviðsstjórinn dregur
upp jákvæða mynd af áhættumati
erfðablöndunar þegar minnst er á
rýniskýrsluna í sinni grein. Vissulega
nefnir sviðsstjórinn að ekki sé alltaf
rétt reiknað eins og vísindanefndin
bendir á, en látum það vera í bili og
tökum nú sérstaklega fyrir viðmið-
anir og vöktunaraðferðir sem mest
er fjallað um í grein sviðstjórans.
Fór vísindanefndin
út fyrir sitt umboð?
Vísindanefndinni var ekki ljóst hvort
í erindisbréfi hennar sé sérstaklega
farið fram á að nefndin leggi mat
á vöktunaráætlanirnar sem komið
hefur verið á fót tengt áhættu-
mati erfðablöndunar. Það kann
að vera ástæðan fyrir því í sumum
tilvikum fékk vísindanefndi ekki
alltaf umbeðnar upplýsingar frá
Hafrannsóknastofnun, gögn sem
voru mikilvæg til að nefndin gæti
unnið sýna vinnu á fullnægjandi
hátt. Hér á eftir verður stuðst við
við rýniskýrsluna að mestu þegar
svarað er grein sviðstjórans.
Viðmiðunarmörk
Í grein sviðsstjórans kemur fram að
miðað er við að hlutfall eldislaxa
fari ekki yfir 4% af fjölda göngu-
laxa og var það viðmið tekið í sam-
ráði við færa erlenda sérfræðinga á
sviði erfðablöndunar. Í grein minni
í Bændablaðinu 4. júní er bent á að
4% viðmið geti verið varasamt og að
ekkert viðmið sé fyrir erfðablöndun.
En hvað segir vísindanefndin um 4%
viðmiðunarmörk?
• Lægri viðmiðunarmörk: Þau
ættu e.t.v. að vera, jafnvel var-
færnislegri, þar sem laxastofn-
inn sem notaður er á Íslandi er
af norskum uppruna og er þar
með frábrugðinn, bæði vegna
eldisáhrifanna og þróunarsögu.
• Sérstök viðmiðunarmörk fyrir
litla laxastofna: Einnig ætti
að íhuga að nota lægri við-
miðunarmörk fyrir minni stofna
en stærri stofna. Ástæða þess
er að fyrirliggjandi vísindaleg
gögn benda til þess að litlir og
dreifðir stofnar séu hlutfallslega
viðkvæmari fyrir innblöndun en
stærri og þéttari stofnar.
Komið verður betur inn á litlu
laxastofnana í seinni greinum.
Vöktun með árvaka
Á Íslandi er mikil áhersla lögð á
notkun árvaka sem er að mörgu leiti
hið besta mál en aðferðafræðin hefur
ákveðna annmarka eins og bent var á
í grein minni um vöktun laxastofna
í Bændablaðinu þann 30. júlí. Helsti
gallinn er að staðsetja á flesta árvak-
ana langt frá eldissvæðum og þannig
litlar líkur á að vart verði við eldislax
í þeim. En hvað segir vísindanefndin?
• Ófullnægjandi vöktun:
Myndavélar (árvaki) gefa færi
á að telja eldisfisk (en erfitt er
að greina „snemmsloppinn“ fisk
með þessari aðferð) og villtan
fisk sem gengur í ár. Árvaki
hefur aðeins verið komið á í
sex ám til þessa en áform eru
um að fjölga þeim í 12. Engin
önnur reglubundin fullnægjandi
slembisýnataka af fullvöxnum
laxi fer fram í ám og telur vís-
indanefndin því þessu vöktun-
arsviði ábótavant.
Dæmi um fullnægjandi vöktun
Vísindanefndin gerir alvarlegar
athugasemdir við vöktun á hlutfalli
eldislaxi í veiðiám í áhættumati
erfðablöndunar og bendir á tvær
vöktunaraðferðir sem stuðst er við
í Noregi sem hægt væri að hafa til
fyrirmyndar:
• Vöktun yfir stangveiðitímabilið:
Vísundanefndin telur sérstaka
ástæðu til að að nefna slembi-
sýnatöku úr afla/stofni úr meira
en 200 ám í Noregi sem fyrir-
mynd, sem byggist á að lesa
úr hreistursýnum sem valin
eru af handahófi úr sumarafla
stangveiðimanna, svo og sér-
stökum haustsýnatökum fyrir
hrygningu, með stangveiði. Úr
þessum slembiúrtökum, sem
tekin eru úr ám, eru >30.000
hreistursýni greind árlega til
þess að ákvarða hlutfall villtra
laxa og eldislaxa.
• Vöktun með köfun að hausti:
Að auki telur vísindanefndin
ástæðu að nefna rekköfun (e.
drift-diving) með sjónrænni
greiningu strokufiska í yfir 200
ám í Noregi. Sú vöktun byggir á
formfræðilegri greiningu flökku-
fiska af hálfu reyndra teyma
sem vinna samkvæmt ákveðn-
um tæknistöðlum. Þessi aðferð
er vænlegri til þess að greina
strokulax en notkun árvaka,
einkum snemmstrokufisk, því
hún byggir ekki aðeins á form-
fræði, heldur einnig á þeim mun
sem er á hegðun eldisfiska og
villts lax í ám. Þessi aðferð hefur
einnig verið rannsökuð og hátt
nákvæmnistig hennar staðfest.
Kafa í veiðiár og telja eldislax eins
og vísindanefndin bendir á hefur
Hafrannsóknastofnun ekki viljað
leggja til við stjórnvöld af einhverjum
óljósum ástæðum. Í grein minni í
Bændablaðinu 30. júlí er aðferðin
nefnd haustvöktun sem í raun er
öruggasta aðferðafræðin til að meta
hlutfall eldislaxa í veiðiám sem
mögulega geta hrygnt með villtum
laxi.
Arfgreining á grunuðum
eldislöxum
Sviðstjórinn bendir á ágæti arfgrein-
ingar á grunuðum eldislöxum sem
veiðast í ám á stangveiðitímabil-
inu. Í grein minni frá 30. júní í
Bændablaðinu er bent á að taka sýni
af grunuðum eldislöxum sem veiðist
í stangveiði yfir sumarmánuðina geti
ekki talist fullnægjandi aðferð við
vöktun til að meta hlutfall eldislaxa.
En hvað segir vísindanefndin?
• Ófullnægjandi sýnataka: Að fara
fram á það við stangveiðimenn
að þeir skili inn sýnum sem þá
grunar að sé strokufiskur getur
ekki talist slembisýnataka og
því ekki talist aðferð til þess að
framkalla hlutlaus gögn um tíðni
strokufiska í ám, eins og nú er
gert til að mynda í Noregi.
Erfðafræðileg vöktun
Í grein sviðstjórans kemur fram
að með rafveiðum eigi að leita
eftir eldisseiðum eða blendingum
í um 20 veiðiám. Fram að þessu
hafa ekki fundist seiði með eldis-
uppruna í íslenskum laxveiðiám
fullyrðir sviðstjórinn. Í þessu sam-
hengi má þó benda á skýrslur á vef
Hafrannsóknastofnunnar frá árinu
2017 sem sýna það gagnstæða. Bent
hefur verið á skort á vöktun og ef
ekki er farið í veiðiár og tekin sýni,
sérstaklega á eldissvæðum mælist að
sjálfsögðu engin erfðablöndun. En
hvað segir vísindanefndin?
• Ófullnægjandi sýnataka: Ef
gengið er út frá því að erfða-
fræðilegar greiningar á Íslandi
séu framkvæmdar með viðun-
andi hætti ætti þessi sýnataka
úr 21 á að veita yfirsýn yfir inn-
blöndun eldisfiska í þessar ár/
þessa stofna. Tillaga nefndar-
innar er að aukin áhersla verði
lögð á sýnatöku úr unglaxi
í fleiri ám, að lágmarki eitt
dæmigert sýni á u.þ.b. tveggja
til fjögurra ára fresti, eftir aldri
seiða og kynslóðartíma í ánum
sem um ræðir. Til samanburðar
er til mat á innblöndun fyrir
>200 ár/stofna í Noregi.
Hér á að staðfesta tjónið, erfða-
blöndun, sem er kostnaðarsöm
aðferð, hugmyndafræðin röng þar
sem áherslan á að vera að koma í
veg fyrir tjón sem felst þá í því að
vöktunin fari fram áður en möguleg
innblöndun geti átt sér stað.
Vöktunin er ófullnægjandi
Í grein sviðstjórans er kom-
ist að eftirfarandi niðurstöðu
,,Með þessum aðferðum telur
Hafrannsóknastofnun að gott mat
fáist á fjölda strokulaxa sem ganga
í laxveiðiár og telur ekki að frekari
aðgerða, svo sem köfun í ám, sé
þörf“. En hver er niðurstaða vís-
indanefndarinnar?
• Ófullnægjandi vöktun: Nefndin
hefur bent á að þótt gripið hafi
verið til nokkurra vöktunar-
aðgerða, svo sem vöktunar
með myndavélum (árvaka),
erfðarannsókna á grunuðum
strokulaxi sem veiddur er af
stangveiðimönnum og erfða-
sýnatöku í því skyni að áætla
innblöndun strokufisks við
villta stofna, virðast þess-
ar aðgerðir takmarkaðar að
umfangi og mætti bæta þær upp
með viðameiri ráðstöfunum.
Athugasemdir vísindanefndarinnar
á áhættumati erfðablöndunar eru í
raun orðaðar á hógværan, kurteisi-
legan og varfærislegan hátt. Í raun
stenst áhættumat erfðablöndunar
ekki skoðun og ekki minnst sá
þáttur sem tekur á vöktun villtra
laxastofna eins og farið hefur
verið inn á í níu greinum mínum
í Bændablaðinu síðustu mánuði.
Á upplýsingaöld ætti að gera þá
lágmarks kröfu að það liggi fyrir
hvort og þá í hve miklu mæli erfða-
blöndun á sér stað.
Valdimar Ingi Gunnarsson
Höfundur er sjávarútvegs-
fræðingur og hefur m.a. unnið
við ýmis mál tengd fiskeldi í rúm
þrjátíu ár.
FISKNYTJAR&NÁTTÚRA
Rýniskýrslan og vöktun laxastofna
Fossálar.
Valdimar Ingi Gunnarsson
VELFERÐARSJÓÐUR BÍ
AUGLÝSIR EFTIR UMSÓKNUM
Allir félagsmenn Bændasamtaka Íslands teljast til
sjóðsfélaga og geta sótt um:
# Styrki til endurgreiðslu aukins rekstrarkostnaðar vegna
veikinda þess sem að búrekstri stendur eða slyss
- Útlagður launakostnaður, verktakagreiðslur, aðkeypt þjónusta
eða sambærileg útgjöld.
# Styrkir til forvarnarverkefna
- Verkefni tengd forvörnum og vinnuvernd, slysavarnir og önnur
verkefni sem hafa það að markmiði að bæta velferð sjóðsfélaga.
Nánari upplýsingar á bondi.is og umsóknareyðublað
má nálgast á félagsmannasíðum á Bændatorginu.
Umsóknir skulu berast fyrir 15. október nk. með
rekjanlegum bréfpósti (ábyrgðarbréf) merkt:
Velferðarsjóður BÍ
Bændasamtök Íslands
Bændahöllinni við Hagatorg 1
107 Reykjavík
Umsækjendur eru hvattir til að kynna sér úthlutunarreglur vel
og vanda umsóknir.
Sími: 517-8240 - Súðarvogur 20 - www.eyjalind.is
Vertu vinur okkar á Facebook
Gúmmíbelti
- Fyrir smágröfur