Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2020, Síða 87

skipulagsheildina eru allt þættir sem tengdir hafa verið við
þjónandi forystu (Coetzer o.fl., 2017; Parris og Peachey, 2013).
Meira en þrjátíu rannsóknir hafa verið gerðar á þjónandi for-
ystu á Íslandi. Það sem einkennir þær er að í langflestum þeirra
hefur vægi þjónandi forystu verði mælt með SLS-mælitækinu
og jafnframt hafa tengsl þjónandi forystu og starfsánægju verið
könnuð. Rannsóknirnar sýna að vægi þjónandi forystu er al-
mennt hátt eða um og yfir 4,0 af 6,0 mögulegum stigum og þeir
undirþættir þjónandi forystu á Íslandi sem fá almennt hæsta
vægið eru ábyrgðarskylda, efling, ráðsmennska og fyrirgefning
(sjá t.d. Hulda Rafnsdóttir o.fl., 2015; Sigrún Gunnarsdóttir og
Birna Gerður Jónsdóttir, 2013; Þóra Gunnarsdóttir, 2019).
Gildi þjónandi forystu við skipulagsbreytingar er kannað í
tveimur erlendum rannsóknum. Fyrri rannsóknin var unnin
af Kool og van Dierendonck (2012) en í henni var kannað
meðal 135 starfsmanna fyrirtækis í Hollandi hvernig þjónandi
forysta getur stuðlað að því að starfsmenn skuldbinda sig
breytingum á starfsumhverfinu. Niðurstöðurnar sýna að þjón-
andi forysta ásamt umbunarleiðtogastíl getur hugsanlega
stuðlað að því að starfsfólk skuldbindi sig breytingum í starfs -
umhverfinu. Seinni rannsóknin er rannsókn de Sousa og van
Dierendonck (2014) þar sem könnuð eru tengsl milli þjónandi
forystu og helgunar í starfi (e. work engagement) við skipulags-
breytingar sem fólust í samruna tveggja fyrirtækja í Portúgal
og náði rannsóknin til 1107 starfsmanna. Niðurstöðurnar sýna
marktæk jákvæð tengsl á milli þjónandi forystu og helgunar í
starfi við samruna fyrirtækjanna. Ofangreindar tvær rann-
sóknir gefa til kynna að þjónandi forysta hafi jákvæð áhrif á
starfsumhverfi við skipulagsbreytingar en í kjölfar þeirra
dregur oft úr starfsánægju sem er einn mikilvægasti þáttur í
starfsumhverfinu (Lu o.fl., 2019). Því er athyglisvert að þrátt
fyrir að rannsóknir hafi sýnt jákvæð tengsl milli starfsánægju
og þjónandi forystu hafa þessi tengsl ekki verið könnuð með
beinum hætti í kjölfar mikilla skipulagsbreytinga.
Tilgangur þessarar rannsóknar var að skoða starfsánægju
hjúkrunarfræðinga á HSN skömmu eftir miklar skipulags-
breytingar á árinu 2014 og kanna viðhorf þeirra til þjónandi
forystu í fari yfirmanna í hjúkrun á HSN. Settar voru fram
þrjár rannsóknarspurningar: (1) Hversu mikil er starfsánægja
hjúkrunarfræðinga á nýstofnaðri HSN? (2) Hvert er vægi
þjónandi forystu meðal næsta yfirmanns í hjúkrun á HSN að
mati hjúkrunarfræðinganna? (3) Hvaða tengsl eru milli starfs-
ánægju hjúkrunarfræðinganna á HSN og viðhorfa þeirra til
þjónandi forystu í fari næsta yfirmanns innan hjúkrunar?
Gögn og aðferð
Þessi rannsókn var lýsandi þversniðsrannsókn þar sem gagna
var aflað með spurningalista til að kanna starfsánægju meðal
hjúkrunarfræðing HSN og meta vægi þjónandi forystu í fari
yfirmanna þeirra í hjúkrun
Þátttakendur og framkvæmd
Þátttakendur í rannsókninni voru allir hjúkrunarfræðingar á
starfsstöðvum HSN í janúar 2015 eða 104 hjúkrunarfræðingar.
Með leyfi yfirstjórnar HSN var spurningalistinn sendur til
þátttakenda í tölvupósti í mars 2015. Rannsóknin var tilkynnt
Persónuvernd (nr. S7327/2015). Þátttakendur samþykktu þátt-
töku með því að smella á tengil inn á könnunina. Áréttað var
að öllum væri frjálst að hafna þátttöku án útskýringa, svör yrðu
ekki rakin til þátttakenda og farið yrði með öll gögn sem
trúnaðarmál. Eftir þrjár ítrekanir höfðu 49 hjúkrunarfræð-
ingar svarað spurningalistanum (svarhlutfall 47,1%), þar af
voru 25 í stjórnunarstöðu.
Mælitækið
Spurningalistinn samanstendur af þremur þáttum. Í fyrsta lagi
er spurning um almenna starfsánægju sem finna má í mörgum
spurningalistum í rannsóknum á líðan starfsfólks á vinnustað
(sjá t.d. Dolbier o.fl., 2005), mæld með 5 þrepa Likert-kvarða:
„Mjög ánægð/ur“, „Ánægð/ur“, „Hvorki né“, „Óánægð/ur“ og
„Mjög óánægð/ur“, þar sem mjög ánægð/ur fékk gildið 1 og
mjög óánægður fékk gildið 5. Í öðru lagi er íslensk þýðing dr.
Sigrúnar Gunnarsdóttur ásamt samstarfsfólki á spurningalist-
anum Servant Leadership Survey (SLS). SLS-spurningalistinn
inniheldur 30 fullyrðingar um viðhorf þátttakenda til einkenna
þjónandi forystu í fari næsta yfirmanns. Í okkar rannsókn voru
þessi viðhorf til næsta yfirmanns í hjúkrun könnuð. Sá hluti
hjúkr unar fræðinganna sem ekki voru stjórnendur voru því
spurðir um viðhorf sín til næsta yfirmanns í hjúkrun en sá yfir -
maður gat jafnframt verið þátttakandi í rannsókninni. Svar-
möguleikar fullyrðinganna eru mældir á 6 þrepa Likert-
kvarða: „Mjög ósammála“, „Ósammála“, „Frekar ósammála“,
„Frekar sammála“, „Sammála“ og „Mjög sammála“, þar sem
mjög ósammála fékk gildið 1 og mjög sammála gildið 6. Sam-
kvæmt van Dierendonck og Nuijten (2011) skiptast þessar 30
fullyrðingar niður í átta þætti: eflingu (sjö fullyrðingar), for-
gangsröðun í þágu annarra (þrjár fullyrðingar), ábyrgð (þrjár
fullyrðingar), fyrirgefningu (þrjár fullyrðingar), hugrekki
(tvær fullyrðingar), falsleysi (fjórar fullyrðingar), auðmýkt
(fimm fullyrðingar) og ráðsmennsku (þrjár fullyrðingar).
Í þriðja lagi voru tvær spurningar um bakgrunn þátttakenda:
starfsaldur (minna en 4 ár/4–14 ár/15 ár eða meira) og stjórn-
unarstaða (já/nei). Ekki var spurt nánar um stjórnunar-
stöðu.
Úrvinnsla
Við úrvinnslu gagna og gagnagreiningu var notað SPSS 17.0
og marktektarmörk sett við p < 0,05. Kí-kvaðratpróf var notað
til að skoða starfsánægju eftir bakgrunnsbreytum. Innri áreiðan -
leiki hvers undirþáttar í SLS-spurningalistanum var reiknaður
samkvæmt Cronbachs-alfa-stuðli. Viðunandi áreiðanleiki mið -
ast við gildi yfir 0,70 (Field, 2009). Til að skoða mun á meðal-
stigafjölda þjónandi forystu eftir starfsaldri og stjórnunarstöðu
var notað óháð t-próf og einbreytudreifigreining, eftir því
hvort um tvo eða fleiri hópa var að ræða. Tengslin milli starfs-
ánægju og þjónandi forystu og undirþátta voru metin með
Spearman-rhó-fylgnistuðlinum. Stuðst var við skilgreiningu
ritrýnd grein scientific paper
tímarit hjúkrunarfræðinga • 3. tbl. 96. árg. 2020 87