Studia Islandica - 01.06.1963, Page 57

53
líkan eitt, sem fannst í Broddenbjærg-mýri á Jótlandi.
Það, sem mest einkennir þá mynd, er geysistór getnaðar-
limur. Önnur líkön af karlmönnum, er fundizt hafa frá
bronsöld, eru líka búin þessu sama tákni frjóseminnar.
Ætla flestir, að myndir þessar eigi að sýna guð ársældar
og frjósemi. Þá hefur fundizt í Danmörku úthöggvin
lágmynd úr sandsteini, er sýnir slíkan karlmann og konu,
sem taka höndum saman. En bak við konuna er tré. Þessi
mynd minnir mjög á gullspjöldin frá Hauge, sem talin
eru sýna árguðinn og konu hans og áður hefur verið lýst.
Athyglisverð eru nokkur lítil konulíkön úr bronsi, sem
fundizt hafa á Norðurlöndum og talin eru frá síðari hluta
bronsaldar (sjá hér 2. mynd). Konan ber alltaf men um
hálsinn og styður höndum á brjóst. Myndir þessar líkjast
mjög smámyndum frá Vestur-Asíu, er sýna hina miklu
árgyðju (Ishtar, Astarte o. s. frv.).1 En hver var konan
með hálsmenið, sem allar þessar myndir eiga að sýna?
Líkingin við hinar austrænu gyðjur bendir helzt til þess,
að líkönin eigi að sýna norræna gyðju, sem talin hafi
verið jafnoki þeirra. Þá hlýtur hugurinn ósjálfrátt að
beinast að Freyju, sem bar dýrgripinn Brísingamen, og
hinni guðlegu ættmóður Skjálf, sem hengdi bónda sinn
í gullmeni. Hér skal engum getum að því leitt, hvað konan
með hálsmenið var kölluð á bronsöld. En varla getur hjá
því farið, að sögnin um Brísingamen Freyju og gullmen
Skjálfar sé skyld þessari bronsaldargyðju, sem aldrei var
sýnd öðruvísi en með hálsmen.
Þess var getið í upphafi þessarar ritsmíðar, að Dumézil
telur, að sagnirnar um skipti Ása og Vana eigi rót sína
að rekja til þjóðfélagsbyggingar Frumaría. Það skal
strax tekið fram, að allar þær fornminjar, sem hér hafa
verið teknar til vitnis um goðatrú Norðurlandaþjóða á
forsöguöldunum, eru miklu yngri en innrás Aría. Tímans
vegna er því ekkert því til fyrirstöðu, að Vanagoðin öll
1 Sjá Nordisk kultur XXVI, bls. 17—18; Fornvannen 1909, bls.
175—87; Fra Haug og Museum til A. W. Brögger, 1924, bls. 7 o. áfr.