Studia Islandica - 01.06.1963, Blaðsíða 60

56
fyrir voru á Norðurlöndum.1 Sama er að segja um það,
þótt finna megi líkingu með einstökum norrænum goðum
og guðum þjóða, sem ekki rekja ætt sína til Aría. En það
er annað, sem mér finnst benda eindregið í þá átt, að
Njörður, Freyr og Freyja séu ekki af frumarískum stofni:
Þessi þrjú goð eru að öllu eðli goð jarðyrkjuþjóðar, og
dýrkun þeirra virðist hafa verið með svipuðu sniði og
goðadýrkun annarra akuryrkjuþjóða, hvernig sem þeim
skyldleika er annars háttað. Meðal helztu einkenna slíkra
trúarbragða er dýrkun móðurgyðju, skrúðgöngur með
líkön eða staðgengla árgoðanna og dýrkun frjósemi-
tákna. Um allt þetta er kunnugt á Norðurlöndum úr
elztu heimildum, sem til eru. Bent var á það hér að
framan, að goðadýrkun með þessu sniði var ríkjandi á
mjög stóru svæði — allt austan úr Indusdal og vestur á
Balkanskaga — áður en Aríar komu á þessar slóðir. En
fjarri fer því, að þess háttar dýrkun líði nokkurs staðar
undir lok við komu Aría. Hún lifði góðu lífi áfram í lönd-
unum við hlið nýrra goða. Meira að segja voru austræna
árgyðjan og ástmögur hennar mjög tignuð í Róm á
keisaraöld.
Hér að framan hefur öðru hverju verið bent á líkingu
norrænna trúarhátíða og austrænnar goðadýrkunar.
Oftast hefur verið látið liggja milli hluta, hvort um eðlis-
skyldleika er að ræða eða bein áhrif að austan og sunnan.
En stöku sinnum er líkingin svo mikil, að vart er hægt
að hugsa sér annað en einhver bein áhrif. Hér skal ekki
rætt um einstakar goðsögur, sem engin vissa er fyrir, að
átt hafi rætur í norrænni goðadýrkun, svo sem sögnina
um ketti Freyju og hjónaband Freyju og Óðs. En hátíða-
höld Nerþusar, eins og Tacitus lýsir þeim, eru svo náin
hliðstæða við trúarhátíðir, sem tengdar voru Attis og
Kybele, að vart verður skýrt með eðlisskyldleika einum
saman.
1 Sjá Dumézil, bls. 27.