Studia Islandica - 01.06.1963, Side 62

58
lega getað gerzt, fyrr en Aríar höfðu blandazt jarðyrkju-
þjóðum þeim, er fyrir voru í löndunum, og tekið upp
akuryrkju. En þá voru Aríar sundraðir fyrir löngu.
Uppruni Vanagoðanna verður því naumast skýrður út frá
byggingu hins frumaríska þjóðfélags einni saman. Sam-
kvæmt þeirri kenningu voru Vanir goð hinnar þriðju
stéttar. En elztu konungar, sem sögur fara af á Norður-
löndum, röktu ætt sína til Freys, og helgi konungdómsins
var tengdari honum en nokkrum öðrum guði.
VIII
ÆSIR Á NORÐURLÖNDUM
Þór og Týr, Óðinn og Frigg eru einu goðin, sem öruggar
heimildir eru um, að tignuð hafi verið meðal flestra
germanskra þjóða. Áður hafa verið raktar lauslega hinar
fáskrúðugu heimildir um dýrkun þeirra meðal Suður-
Germana. En hér er ekki ætlunin að draga upp neina
heildarmynd af dýrkun þeirra á Norðurlöndum. Heldur
verður aðeins gerð tilraun til að benda á feril þeirra, eins
og fræðimenn hafa rakið hann eftir örnefnum, fornleif-
um og rituðum heimildum.
Ekki þarf að efa, að Þór hefur verið tignaður um fram
öll önnur goð á víkingaöld. 1 ritum er langmest sagt frá
dýrkun hans. Óþarft er að rekja þær frásagnir hér, og
nægir að minna á lýsingu Adams af Brimum á goða-
myndum í Uppsalahofi. ,,Þór, sem er þeirra máttugastur,
á sæti í miðjum salnum, en Óðinn situr honum til annarr-
ar handar, en Freyr til hinnar.“ Samkvæmt íslenzkum
heimildum var Þór líka alltaf aðalmálsvari heiðni gegn
kristni, er átök urðu milli þessara tveggja siða.
örnefni hefur Þór látið eftir sig um öll Norðurlönd,
og í fomleifum eru allmiklar minjar um dýrkun hans.
Þar ber sérstaklega að nefna litla Þórshamra, er bomir
voru sem verndargripir. Helgi slíkra Þórshamra er bezt