Náttúrufræðingurinn - 2021, Síða 31

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
31
Ritrýnd grein / Peer reviewed
þeirra eigin augum. Í skýrslu Einars
Brynjólfssonar, sem sótti þau Eyvind
og Höllu í Eyvindarkofaver 1772 og
fór með þau norður í Reykjahlíð, segir
meðal annars: „Við … tókum stefnuna
á sandfell lítið í norðaustri, sem kallast
Fjórðungsalda, hvar við sáum jökul-
inn [Tungnafellsjökul] á hægri hönd og
bak við hann annan, þar sem þjófurinn
sagði Grímsvötnin liggja.“24 Þetta stenst
nærri upp á hár, ef dregin er lína eftir
þessum kennileitum frá sunnanverðri
Fjórðungsöldu.
Hér hafa verið valdar úr nokkrar
af mörgum tilvísunum sem finna má
um Grímsvötn nálægt raunverulegum
stað þeirra í Vatnajökli. Fyrir ritun
Íslandslýsingar Resens hafði nafnið
Grímsvatnajökull hvergi komið fram í
heimildum svo vitað sé og það er fyrst
í Jöklariti Sveins Pálssonar 1794 og á
uppdrætti hans að heitið Vatnajökull
er nefnt sem samheiti fyrir Klofajökul.
„INNLENDIR MENN EIGA AÐ
KANNA LANDIÐ OKKAR ...“!
Sigurður Gunnarsson á Hallormsstað
(1812–1878), sem áður getur, ættaður úr
Þingeyjarsýslu, sagði í ritgerð í Norðan-
fara 1876, ári eftir Dyngjufjallagosið
1875, af tilefni skrifa Williams Lords
Watts um Vatnajökul: 11
Það er leiðinlegt til þess að hugsa, að
útlendingar, ramm-ókunnugir, skuli
verða fyrri til að kanna jöklana okkar
og umbrot náttúrunnar í óbyggð-
unum, heldur en vorir menn kunnugir.
Svo skýra þessir ókunnugu menn
ranglega frá mörgu, eins og sumt er
í skýrslu herra Wats, og eins má telja
Vatnajökul algjörlega ókannaðan fyrir
hans ferð í dymmviðrum – og þá geta
eigi heldur orðið hendandi reiður á
lýsingu slíkra manna um óbyggðir
okkar lands, sem þeir fara aðeins einu
sinni yfir og þekktu eigi grand til áður.
Að minnsta kosti þurfum við að skoða
sjálfir það sama og þeir lýsa, til þess
að vita hvað rjett er. / Innlendir menn
eiga að kanna landið okkar eptir
reglum, sem þeim væri settar, og á að
veita fje til þess. Kunnugustu byggða-
menn geta vísað á haga og stöðvar
þaðan sem jökla- og óbyggða skoð-
endum okkar væri bezt að fara sínar
rannsóknaferðir. Meðal þeirra þurfa
að vera menn, sem jarðfróðir eru og
mælt geta hæðir og fleira. / Vatnajök-
ull, þessi mikli jökulfjallaklasi, hafði
gosið eldi samfleitt 9 til 11 ár á undan
umbrotunum í fyrra [1875] norðan við
hann. / Hver veit um þær eldgosa-
stöðvar? Hver hefir skoðað Gríms-
vötn og hveri þá, sem þar vella alla
tíð? [sjá 10. mynd].
Engir komust nær því á 19. öld en
einmitt Sigurður Gunnarsson og Björn
Gunnlaugsson að kynnast Bárðarbungu
af eigin raun í för sinni á hestum um
Vonarskarð og hátt upp eftir norðan-
10. mynd. Jarðhiti í Grímsvötnum við Svíahnjúk eystri. Skálar Jöklarannsóknafélags Íslands í baksýn. – Geothermal activity in Grímsvötn at
Svíahnjúkur eystri. Above the huts of Iceland Glaciological Society. – Ljósm./Photo: Oddur Sigurðsson 7. júní 1999.