Náttúrufræðingurinn - 2021, Síða 33

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
33
Ritrýnd grein / Peer reviewed
Eyfirðingar og Þingeyingar sem kusu
að fara þessa leið hafa þá að líkindum
haldið frá Möðrudal inn undir Vatna-
jökul, síðan austur með jökli innan við
Snæfell og um innanverð Hraun áleiðis
niður í Lón. Svo virðist sem á 18. og 19.
öld hafi dregið úr ferðum austan Vatna-
jökuls til sjóróðra í Hornafirði eða tekið
að mestu fyrir þær. Gæti það tengst
framgangi Lambatungnajökuls sem
lokaði leiðum úr Skyndidal suður í Hof-
fellsdal, sem áður höfðu verið farnar á
hestum í framhaldi af Kjarrdalsheiði.
Á fyrri hluta 19. aldar var stofnað til
búsetu í Eskifelli og í Víðidal inn af Lóni
og í Víðidal var síðan búið samfellt í 14
ár, 1883–1897.29
Í riti sínu um Íslenzka sjávarhætti
segir Lúðvík Kristjánsson:
Verstaða var á nokkrum bæjum í
Austur-Skaftafellssýslu. Frá Hvalnesi
reru einkum menn frá bæjum austan
Jökulsár í Lóni. Flestir fóru sjómenn
þessir heiman og heim daglega en
þeir sem lengst voru að komnir fengu
að liggja við meðan stóð á róðrum.
Ef til vill hefur einhvern tíma verið
útverskorn á Hvalnesi, en til þess
gæti örnefnið Skálahvammur á Hval-
nestanganum bent. Fyrir austan hann
er Örlygshöfn, en þar kynni að hafa
verið uppsátur. En aðaluppsátrið á
Hvalnesi var í Hvalneskrók. Bátar þeir,
13. mynd. Norðlingavað á Jökulsá í Lóni. – Norðlingavað, a river crossing on Jökulsá in Lón.
Ljósm./Photo: Hjörleifur Guttormsson 1975.
sem reru úr Papósi, höfðu uppsátur í
Þorgeirsstaðaklifum, en þau eru innst
í Papafirði [sjá 14. mynd]. Áhafnir
þeirra voru bændur úr nágrenninu og
aðkomumenn, sem fengu inni á næstu
bæjum við sjóinn, meðan veiðum var
sinnt, en héldu heim þess á milli.
Sjávargata var þarna býsna löng hjá
sumum og yfir Jökulsá að fara, því
að í Papaósi voru m.a. fiskimenn
innan úr Víðidal. – Frá Hafnartanga
við Vestra-Horn reru allmargir bátar á
17. öld. Þar voru verbúðir og í þeim
búið fram yfir síðustu aldamót [1900],
enda sumar reistar um það leyti, og
komu þá vermenn þangað gangandi
alla leið frá Norðfirði. Auk aðkomu-
manna voru það einkum Nesjamenn,
sem reru frá Hafnartanga, en þangað
var þriggja tíma reið frá innstu bæjum
í Nesjum.30
Á Mýrum var róið frá Skinneyjarhöfða
og var uppsátrið á Höfðasandi í Skinn-
eyjarvík, litlum vogi austan við höfð-
ann (15. mynd). Stundum voru við
veiðar þaðan átta bátar sem bændur
á Mýrum áttu.31 Engar verbúðir voru
í Skinneyjarhöfða, en þar var jöfnum
höndum heimver og viðleguver. Ekki
fer sögum af manntjóni þar í lendingu
en á krossmessu vorið 1843 lentu þar
sjö bátar sem róið höfðu frá Höfðasandi
í norðan ofsaveðri og hrakti til hafs og
vestur með ströndinni í allt að fjögur
dægur. Fórust fjórtán menn, allir frá
bæjum á Mýrum, nema einn úr Suður-
sveit. Einum báti hvolfdi og fórust með
honum sjö menn en hinir sjö létust af
kulda og vosbúð. Þórbergur Þórðarson
safnaði heimildum og ritaði ítarlega um
þennan hörmulega atburð.32,33
FRAMLAG ÚTLENDINGA TIL
FERÐA OG RANNSÓKNA
Hér hefur verið dvalist við ferðir
Íslendinga umhverfis og yfir Vatna-
jökul forðum tíð. Þær tengdust lífsbar-
áttu fyrri alda, fyrst og fremst útræði
og öflun sjávarfangs. Af allt öðrum toga
var sá áhugi sem vaknaði á ferðum um
hálendi Íslands á 19. og 20. öld, ekki síst
í tengslum við Vatnajökul.
Til er afar glöggt yfirlit um þetta efni
eftir Jón E. Ísdal skipasmið (f. 1936) og
ber það heitið Ferðir um Vatnajökul.
Jón fylgdist um langt árabil manna best
með málefnum Jöklarannsóknafélags
Íslands og sat í stjórn þess.34 Grein hans
birtist í tímaritinu Jökli 1998 og er þar
getið um á annað hundrað ferða nafn-
greindra innlendra og erlendra manna á
Vatnajökul allt fram að fyrstu „vorferð“
Jöklarannsóknafélagsins 1953. Ásamt
Jóni sem greinarhöfundi átti Flosi
Björnsson á Kvískerjum drjúgan þátt
í þessari skrá, meðal annars með upp-
lýsingum um fjölda ferða á Öræfajökul