Þjóðmál - 01.03.2018, Síða 55

ÞJÓÐMÁL Vor 2018 53
Skattar eru mannanna verk
En mat Franklin á dauðanum og sköttum var
ekki nákvæmt. Dauðinn er eins fyrir alla, þótt
vissulega beri hann að með misjöfnum hætti.
Skattar eru hins vegar mannanna verk og
taka því mið af því, hafa alltaf gert og munu
alltaf gera.
Það var þó ekki fyrr en um aldamótin 1800
sem menn fóru að innheimta tekjuskatta á
Vesturlöndum, eftir að hafa í margar aldir
innheimt eignarskatta, vöruskatta eða
aðra tímabundna skatta. Árið 1798 lögðu
bresk stjórnvöld skatt á tekjur, sem átti að
fjármagna stríð við Napóleon. William Pitt
yngri, sem var hvort í senn forsætis- og
fjármálaráðherra, hafði áætlað að hinn nýi
skattur myndi færa breskum stjórnvöldum
um 10 milljónir sterlingspunda en þegar
skatturinn var gerður upp árið 1799 kom í
ljós að tekjurnar voru aðeins um sex milljónir
punda. Hann hafði þó lækkað skatta á vörur á
borð við tóbak, áfengi og te, en allt var þetta
algengur smyglvarningur. Sökum lægri skatta
fóru innflytjendur að gefa upp vörumagn
sem færði ríkinu um tvær milljónir punda í
auknar tekjur. Af því má draga lærdóm.
Tekjuskatturinn var afnuminn árið 1816 og
bresk stjórnvöld samþykktu að hann yrði
aðeins lagður á aftur ef til stríðsátaka kæmi.
Til að sýna viljann í verki voru skattauppgjör
síðustu ára brennd á báli. Tekjuskattur var þó
lagður aftur á um miðja 19. öld. Þar var um að
ræða 3% tekjuskatt á hæstu tekjur. Síðan þá
hefur hann tekið margvíslegum breytingum
sem ekki verða raktar í smáatriðum hér.
Ríkið beitir valdi
Handan Atlantshafsins, í Bandaríkjunum,
voru menn jafnframt skeptískir á skattheimtu
enda mátti upphaflega rekja uppreisnina
gegn yfirráðum Breta á svæðinu til skatt-
heimtu þeirra síðarnefndu. Bretar höfðu lagt
vöruskatt á vinsælar neysluvörur (s.s. áfengi,
tóbak, te og sykur) auk þess sem þeir lögðu
svokallað stimpilgjald á alla opinbera pappíra
og dagblöð. Við stofnun Bandaríkjanna árið
1776 var bannað að innheimta beina skatta
(tekjuskatt) skv. stjórnarskrá. Ríkið þurfti því
að afla sér tekna með öðrum hætti og hélt
því áfram að skattleggja fyrrnefndar vörur.
Á árunum 1791-1794 gerði hópur bænda í
Pennsylvaníu hins vegar uppreisn, sem síðar
var kölluð Viskíuppreisnin, og mótmæltu
hárri skattlagningu á viskí með því að hrekja
skattheimtumenn á brott og brenna hús
þeirra. Bandaríska þingið, sem vildi vernda
skattheimtumenn en um leið verja rétt sinn
til að innheimta skatt, mætti uppreisnar-
mönnunum með hervaldi. Þetta var í fyrsta
sinn sem lýðræðisríki beitti valdi sínu gegn
eigin borgurum til að innheimta skatt.
Það var ekki fyrr en í borgarastyrjöldinni
um miðja nítjándu öld (þrælastríðinu)
sem tekjuskattur var tekinn upp að hluta
til (Revenue Act of 1861) til að fjármagna
stríðsrekstur hins opinbera. Þeir sem öfluðu
meira en 800 Bandaríkjadala á ári þurftu
að greiða 3% tekjuskatt. Þannig var lagður
grunnur að tekjuskattskerfinu vestanhafs. Í
kjölfarið var sett á fót sérstakt embætti til að
innheimta skatta (Internal Revenue Service,
IRS) sem starfar enn þann dag í dag.
Hið opinbera vinnur alltaf.
Skattalækkanir heyra nú til algjörra
undantekninga og enginn flokkur
berst fyrir hönd skattgreiðenda, ekki
einu sinni Sjálfstæðisflokkurinn.