Saga - 2012, Page 33

ar og Karvel er lýst sem göfugum riddara. Hann er ekki einsdæmi í
röðum múslíma. „Öðlingurinn frá Serklandi“, sem norrænir kross-
farar börðust við á Miðjarðarhafi um miðja 12. öld, nýtur greinilega
virðingar sem andstæðingur. Lars Bisgaard hefur bent á að danskir
aðalsmenn á miðöldum hafi verið mótaðir af tvenns konar gildum,
guðrækni og þjónustu við lénsherra, sem hafi hentað ólíkum þátt-
um hugarfars.84 Þetta má heimfæra upp á orðræðu riddarasagna.
Heiðið göfugmenni gat sinnt þjónustuskyldunni með prýði þótt það
væri á kostnað guðrækninnar.
Á Íslandi voru til sögur af bardögum við heiðingja þar sem þeir
eru stráfelldir í „fögrum sigri“. Þær eru eflaust til marks um við tekin
viðhorf til heiðingja. Þó má einnig víða finna virðingu fyrir eðal-
bornum andstæðingi þótt hann kunni að vera heiðinn. Lengst nær
sú virðing þegar viðurkennt er að hinir heiðnu andstæðingar hafi
eigin sið sem þeir eigi að vera trúir og söguhetjur eru látnar ákalla
Maumet til að sýna gestgjöfum kurteisi. Slík dæmi sýna að þjóð -
hverf algildishyggja var ekki allsráðandi í íslensku miðaldasam-
félagi. Hljóta það að teljast nokkur tíðindi.
Munur sem skipti ekki máli?
Myndin af hinum er grunnþáttur í sjálfsmynd hópa. Einungis er
hægt að skilgreina og afmarka hóp með því að vita hverjir standa
utan hans. En með því að velja vissa þætti til að flokka og afmarka
kjósa menn jafnframt að líta fram hjá öðrum þáttum, sniðganga
staðreyndir sem ekki falla að heildarmyndinni. Þeir þættir sem eru
öðruvísi í fari hinna eru þá um leið þeir sem binda hópinn saman.
Þegar litið er á rit sem varpa ljósi á sjálfsmynd Íslendinga kem-
ur í ljós að þar skipta fáir þættir tiltölulega miklu máli. Þrátt fyrir
umfjöllun um „margháttaðar þjóðir“ í íslenskum handritum frá
miðöldum voru það ekki framandi verur af því tagi sem voru
„hinir“ í veröld kristni.85 Hinir voru mun fremur heiðingjar, þeir
sem ekki höfðu tekið kristni. Og þar sem kristnir menn voru eins-
leitur hópur hlutu heiðingjar að vera það líka. Hugtakið heiðingi er
mótað af tvíhyggju, sem eins konar ranghverfa á kristni.
íslam og andstæður … 31
84 Lars Bisgaard, Tjenesteideal og fromhedsideal. Studier i adelens tænkemåde i dansk
senmiddelalder. Arusia — Historiske skrifter VII (Árósum: Arusia 1988), bls.
121–122.
85 Sverrir Jakobsson, Við og veröldin, bls. 133–138.
Saga haust 2012_Saga haust 2004 - NOTA 27.11.2012 10:46 Page 31