Saga - 2012, Síða 149

sem Íslendingar höfðu ráðist í. Frá sjónarhóli sýningarhalds er þetta ágæt-
ur endapunktur en ekki eins heppilegur að mínu mati út frá sögu heimilis -
iðnaðarins sem slíks. Hann var í uppsveiflu um þessar mundir og efldist
enn frekar á fjórða áratugnum þegar mikið átak hófst til að styrkja íslenskan
iðnað vegna kreppunnar — þar á meðal hvers konar handverk. Stóru skilin
verða í heimsstyrjöldinni síðari þegar dofnar mjög yfir heimilisiðnaðinum.
Áslaug fylgir rannsókninni úr hlaði með ítarlegri rakningu í 2. kafla rits-
ins á sambærilegum hreyfingum í Bretlandi og Skandinavíu, iðnsýningum
og þó aðallega heimilisiðnaðarhreyfingunum í nágrannalöndunum, slöjd-
hreyfingunni svokölluðu á Norðurlöndum og heimilisiðnaðar- og listiðn -
aðar hreyfingunni (e. The Arts and Crafts Movement) í Bretlandi. Hér er sam-
andreginn meiri fróðleikur um þessar hreyfingar en annars staðar er að
finna á íslensku. Það kann að orka tvímælis að verja næstum 30 blaðsíðum í
samantekt á rannsóknum annarra á þessum hreyfingum, en það er að mínu
mati réttlætanlegt þar sem kaflinn þjónar þeim tilgangi að setja íslenska
hlutann í norrænt og evrópskt samhengi og mynda þannig samanburðar-
grundvöll. En það hefði þá verið ástæða til að gera markvissari samanburð
á Íslandi og öðrum ríkjum Norðurlanda en gert er í ritgerðinni, t.d. í sér-
stökum kafla eða myndarlegri umræðu í niðurstöðukaflanum, þar sem
afstaða væri tekin til þess hvort hreyfingin á Íslandi hafi haft einhverja
afgerandi sérstöðu miðað við hin löndin. Að þessu er vikið í lokakaflanum
en mjög stuttlega. Ég mun koma að þeim ummælum síðar.
Annar meginþáttur ritgerðarinnar fjallar um iðnsýningar sem Íslend-
ingar tóku þátt í heima og erlendis á tímabilinu 1872–1930 og viðbrögð
manna við þeim. Hér er um að ræða alls 17 sýningar og er umfjöllun skipt í
tvo meginkafla, nær sá fyrri yfir tímabilið 1850–1905 en síðari tímabilið
1906–1930. Þetta er fróðlegur og vel heppnaður kafli sem nær að draga skýrt
fram hugmyndir Íslendinga um hinn verklega menningararf og stöðu hans
í samtíðinni, en í þeim endurspeglast jafnframt sjálfsmynd Íslendinga og
viðkvæmt samband þeirra við Danmörku og dönsk stjórnvöld. Fyrstu
sýningarnar voru aðallega búfjár- og afurðasýningar sem áttu að hafa
hagnýtan tilgang. Áslaug sýnir ágætlega hversu tvístígandi Íslendingar
voru í afstöðu til þátttöku í erlendum sýningum og yfirleitt óánægðir með
árangurinn. Kom þar margt til: Sýningarhaldið var aðallega í höndum
danskra stjórnvalda eða félaga og íslenskir menn aðeins í ráðgjafahlutverki;
mörgum þótti óþægilegt að vera minntir á hjáleigustöðu Íslands; en umfram
allt fannst gagnrýnendum aðfinnsluvert að kynna íslenska menningu eins
og hún væri ósnortin af framförum nútímans.
Í þriðja hluta ritgerðarinnar er heimilisiðnaðarhreyfingin á Íslandi á
tímabilinu 1890–1930 tekin til skoðunar og þá sérstaklega starf Heimilis -
iðnaðarfélags Íslands og Heimilisiðnaðarfélags Norðurlands. Listiðnaðar -
hreyfingin varð ekki að sérstakri hreyfingu hér á landi, þótt áhugi á
listiðnaði færi vaxandi hjá nokkrum einstaklingum og heimilisiðnaðar-
andmæli 147
Saga haust 2012_Saga haust 2004 - NOTA 27.11.2012 10:47 Page 147