Saga - 2012, Qupperneq 150

félögum. Tilraunum til að koma á „skólaiðnaði“ eða handmenntakennslu
eru gerð góð skil og sömuleiðis gerir Áslaug ítarlega grein fyrir hinu stór-
merka starfi Halldóru Bjarnadóttur sem var frumkvöðull heimilisiðnaðar-
hreyfingarinnar á Íslandi og tók sér hlutverk sjálfskipaðs landsráðunautar
um heimilisiðnað — með fjárstyrk frá Alþingi.
Greining Áslaugar á hugtakinu heimilisiðnaður er mjög athyglisverð,
sérstaklega sú niðurstaða hennar að á fyrstu áratugum 20. aldar hafi það
ekki aðeins verið notað um handverk á heimilum sem fylgdi verkháttum
fyrri tíðar heldur hafi það fyrst og fremst tengst „nýbreytni og framförum“;
heimilisiðnaðurinn átti að „svara kröfum tímans“ og vera samkeppnisfær
við innfluttan varning sem nú flæddi inn í landið (bls. 189–190). Þetta er þó
ekki einhlítt, því þegar leið á þriðja áratuginn sóttu þjóðernissinnuð viðhorf
á og hinu séríslenska var hampað fremur en nýjungum, eins og doktors-
efnið lýsir vel. Gengu hinir þjóðlyndu jafnvel svo langt að standa fyrir
stjórnarbyltingu í Heimilisiðnaðarfélagi Íslands árið 1927 (bls. 219–220).
Efnistök
Doktorsritgerð Áslaugar Sverrisdóttur er röklega uppbyggð og niðurröðun
efnis skýr og skilmerkileg. Hún styðst ekki við neina sérstaka kenningu eða
kenningar, heldur er í meginatriðum nákvæm lýsing og greining á þróun
ofangreindra hreyfinga út frá ákveðinni tilgátu. Efnistökin eru traust enda
er Áslaug helsti sérfræðingur okkar um sögu heimilisiðnaðarhreyfingar-
innar og hefur sjálf langa reynslu af kennslu í vefnaði, tóskap og jurtalitun,
m.a. á vegum Heimilisiðnaðarfélags Íslands. Ítarleg heimildavinna liggur að
baki rannsókninni þar sem nýttar eru prentaðar heimildir, skjöl á borð við
gjörðabækur og persónuleg bréfaskipti, og ber þessi vinna merki um að höf-
undur er þaulkunnugur efninu. Ég sakna að vísu í heimildaskrá safnritsins
Iðnsaga Íslands sem hefur að geyma margar ritgerðir um heimilisiðnað, s.s.
ílátasmíðar, skurðlist, söðlasmíði, litun, ullariðnað, vefnað, prjón og saum,
enda þótt þær fjalli frekar um handverkið sjálft en hugmyndalegt samhengi
þeirra. En almennt talað er vönduð heimildavinna og traust efnistök aðals-
merki ritgerðarinnar og munu aðrir fræðimenn án efa njóta góðs af því í
framtíðinni.
Að efnistökunum má helst finna fyrir þá sök að Áslaug sníður efni sínu
stundum fullþröngan stakk. Hún heldur sig við aðgerðir og atburði tengda
sýningum og heimilisiðnaðarhreyfingunni og nánasta umhverfi hennar, en
ærin tilefni eru til að setja viðfangsefnin í stærra samhengi. Hér hefði t.d.
verið tilvalið að ræða betur heimilisiðnaðarhreyfinguna sem siðferðilegt og
uppeldislegt afl og einnig hefði verið fengur að því að staðsetja heimil-
isiðnaðarhreyfinguna betur í hugmyndabaráttu þriðja áratugarins, þar sem
tókust á menningarleg íhaldsstefna og nútímahreyfingin í menningu og list-
guðmundur jónsson148
Saga haust 2012_Saga haust 2004 - NOTA 27.11.2012 10:47 Page 148