Saga - 2012, Síða 151

um, en efling heimilisiðnaðar og þjóðlegra mennta varð einmitt eitt af
ágreiningsefnunum. Þessi átök höfðu áhrif í kvennahreyfingunni og mun
hinn andmælandinn, Guðrún Helgadóttir prófessor, víkja að kynja fræði -
legum álitamálum í ræðu sinni.
Tilgáta um hlutverk handverks
Eitt hið frumlegasta við efnistök ritgerðarinnar er að höfundur vinnur með
viðfangsefnið út frá ákveðinni tilgátu. Þetta er sjaldan gert í íslenskri
sagnfræði heldur er algengara að móta rannsóknarefnið út frá nokkrum
meginspurningum — og er þar svo sem enginn grundvallarmunur á nema
að því leyti að spurningarnar eru opnari að formi til. En að sjálfsögðu getur
verið gagnlegt að marka rannsókn ákveðinn farveg með tilgátu og leita
markvisst að rökum með og á móti henni. Tilgátuna orðar Áslaug svo að
Íslendingar hafi á tímabilinu sem til rannsóknar er
lítið nýtt sér tækifærin sem voru falin í umræddum hreyfingum til að
móta handverki sveitasamfélagsins þjóðernislega táknrænt hlutverk
og í beinu framhaldi telur hún að
hugmyndir landsmanna um eigin menningarlega sérstöðu byggða á
fornum bókmenntaarfi og staðfastur ásetningur þeirra að stefna á efna-
hagslegar framfarir séu meðal helstu orsaka (bls. 21).
Í framhaldi af því setur Áslaug fram meginspurningar rannsóknarinnar:
hvort hreyfingarnar þrjár … hafi átt þátt í því að endurskilgreina hlut-
verk handverks íslenska sveitasamfélagsins þegar hagrænt mikil vægi
þeirra dvínaði. Og sér í lagi verður leitað svara við því hvernig Íslend-
ingar brugðust við tækifærunum sem fólust í hreyfingunum til að
mynda handverki sveitasamfélagsins þjóðernislega táknrænt hlutverk
(bls. 21).
Hér vinnur Áslaug með þá útbreiddu hugmynd að andleg iðja hafi verið
skör hærra sett í menningu Íslendinga en verkleg, ekki síst fornbókmennt-
irnar, sem löngum hafa verið taldar kjarninn í menningararfleifð Íslendinga
og jafnframt ráðandi þáttur í menningarlegri sjálfsmynd þeirra. Áslaug
telur að verkmenning íslenska sveitasamfélagsins hafi verið í „öskubusku-
stöðu gagnvart íslenska bókmenntaarfinum“, eins og hún kemst svo hnytti -
lega að orði (bls. 19).
Niðurstaða Áslaugar er sú að tilgátan standist: Íslendingar nýttu sér
ekki tækifærin til að móta handverki íslenska sveitasamfélagsins þjóðernis-
lega táknrænt hlutverk og það sem helst kom í veg fyrir það var annars
vegar hin menningarlega sjálfsmynd Íslendinga sem byggðist á fornum bók-
menntaarfi og hins vegar sterkur framfaravilji. Skoðum nánar hvernig
andmæli 149
Saga haust 2012_Saga haust 2004 - NOTA 27.11.2012 10:47 Page 149