Saga - 2012, Page 152

Áslaug færir rök fyrir þessari niðurstöðu. Rökstuðningurinn er nokkuð flók-
inn og er í fjórum liðum.
Í fyrsta lagi sýnir Áslaug fram á að Danir og Íslendingar hafi haft tals-
vert ólíkar skoðanir á því hvernig Ísland skyldi kynnt á fjölþjóðlegum
sýningum. Danir töldu að menningarleg sérstaða Íslendinga væri m.a. fólg-
in í verkmenningu þeirra og töldu best hæfa „söguþjóðinni“ að sýna
íslenska gripi — aska, rúmfjalir, söðuláklæði, áhöld og amboð — sem væru
lítt snortnir af framförum síðustu tíma. Íslendingar höfðu aðrar hugmyndir
um menningarlega sérstöðu sína, þeir töldu verkmenninguna hafa tekið
framförum á síðustu tímum, en jafnframt þótti þeim þjóðernislegri sjálfs-
mynd sinni misboðið, sjálfsmynd sem byggðist á fornum bókmenntaarfi
(bls. 316 og 323–324). Áslaug nefnir að stundum hafi menn brugðist harka-
lega við sýningum, sýningargripum verið beinlínis úthúðað, þeir sagðir illa
útlítandi og jafnvel fúalykt af þeim — hreint út sagt Íslandi til skammar.
Í öðru lagi telur Áslaug sýningar Sigríðar Einarsdóttur Magnússon hafa
verið „markvisst átak til að móta íslenskri tóvinnu þjóðernislega táknrænt
hlutverk“ (bls. 317), en áhrif hennar urðu minni en efni stóðu til vegna þeirr-
ar hörðu gagnrýni og illa umtals sem hún varð fyrir á Íslandi.
Í þriðja lagi fékk nútímalegt handverk, t.d. skrautlegar hannyrðir og
textílar samkvæmt tísku tímans, veglegan sess á iðnsýningum eftir alda-
mótin, en minna fór fyrir tóskap og öðru hefðbundnu handverki. Menn
voru sáttir við að á sýningum væru „nýstárlegir og stásslegir hlutir sem
túlkuðu vaxandi borgaralegt yfirbragð íslenska þjóðfélagsins“, eins og
Áslaug kemst að orði (bls. 319). Hún getur þess að sýningarnar á vegum
heimilisiðnaðarfélaganna árin 1918 og 1921 hafi ekki birt „afdráttarlaust
þjóðernisrómantísk viðhorf eins og þau voru þá í nágrannalöndunum til
handverks sveitasamfélagsins“ (bls. 319).
Í fjórða lagi varð hlutverk heimilisiðnaðarhreyfingarinnar á Íslandi fyrst
og fremst hagrænt og átti Halldóra Bjarnadóttir mikinn þátt í að beina henni
í þann farveg. Áherslan var á að skapa nýja atvinnugrein sem notaðist að
minnsta kosti að hluta til við nýja tækni, spunavélar og handprjónavélar á
heimilum. Á námskeiðum heimilisiðnaðarfélaganna var ekki mikið lagt upp
úr því að auka kunnáttu í meðferð íslenskrar ullar eða halda við og auka
tækni í tóvinnu. Framan af var mikið stuðst við fyrirmyndir frá heimilis -
iðnaðarfélögum á Norðurlöndum. Þegar nær dró Alþingishátíðinni 1930
mátti þó greina aukinn áhuga, bæði í umræðu og starfi félaganna, á sér -
íslenskri hefð og að íslenskir listamenn ættu hlutdeild í því að móta hefð -
bundnu handverki ný hlutverk (bls. 323).
Tilgáta Áslaugar er áhugaverð og ekki síður rökstuðningurinn fyrir
henni. Mér finnst þó tilgátuna vanta meiri skýrleika og einnig hef ég efa-
semdir um að hægt sé að túlka efnið á jafnafdráttarlausan hátt og Áslaug
gerir. En fyrst nokkur orð um stöðu tilgátunnar í ritgerðinni. Tilgátan nær
ekki að mínu áliti nógu vel utan um rannsóknarefnið, því að í ritgerðinni er
guðmundur jónsson150
Saga haust 2012_Saga haust 2004 - NOTA 27.11.2012 10:47 Page 150