Saga - 2012, Síða 198

og menntun höfðu á öðrum sviðum. Það sama birtist raunar enn skýrar
þegar fjallað er um ævi og stöðu einstaklinga. Oft einkenndi einmitt mikill
áhugi á bókum og þekkingu þá einstaklinga sem börðust fyrir framförum
og höfðu frumkvæði að umbótum á ólíkum sviðum samfélagsins. Bók -
menning og ritmenning náði líka til margra hópa á Íslandi og það eru eng-
ar ýkjur að segja sem svo að þar sé komin leiðarhugmynd bókarinnar, eða
það sem kalla má „narrative plot“. Það birtist líka í fyrsta kafla bókarinnar,
þar sem sýnt er hvernig grunnur var lagður að bókmenningu landsins
þegar á miðöldum, tíma sem Íslendingar líta enn á sem gullöld sína. Þegar
lesandi fær að heyra hversu „myrkar“ næstu aldir voru, á meðan Íslend-
ingar lifðu undir oki erlendra valdhafa, verður ljóst að nývæðingin á 19. öld
hlaut að birtast samtímanum sem uppgangur, vakning og upplýsing — allt
í senn. Allt var þá útskýrt sem endurvakning hinna fornu undirstöðuatriða
í íslenskri menningu, nefnilega ritlistar og bókmennta.
Jafnframt styrkist tilfinning lesanda fyrir mikilvægi skriftar og lesturs í
íslensku samfélagi af því að höfundur sækir áhrifaríkar lýsingar sínar á dag-
legu lífi fólks í fjölda sjálfsævisögulegra texta. Hér hafa íslenskir sagnfræð -
ingar úr svo miklu moða að undrum sætir og furðulegt er að sjá hversu
algengt það virðist hafa verið í öllum samfélagshópum að skrifa og segja frá.
Höfundur setur þetta einkenni íslenskrar menningar í margvíslegt sam-
hengi á sérlega áhugaverðan hátt. Eitt dæmi verður að duga og það er af
dreifðri búsetu og einangrun fólks sem gerði það að verkum að grundvöll-
ur fyrir sterkar sameiginlegar minningar var ekki sérlega góður. Um leið
mynduðust heppilegar aðstæður fyrir einstaklinga að skrá minningar sínar,
enda sátu margir út af fyrir sig og skrifuðu niður hugsanir sínar. Þannig er
sá mikli fjöldi texta sem til er úr ólíkum byggðum landsins ekki aðeins vitn-
isburður um það líf sem textarnir lýsa heldur einnig (sem leifar) um hvers-
dagsleika sem einkenndist af félagslegu samneyti sem var bundið afmörk -
uðu svæði og veitti fólki nægan tíma til að hugsa í einrúmi.
Svo sem þegar er getið svarar þessi bók því ekki hvers vegna efnahagur
Íslands hrundi haustið 2008. Hrunið er þó tekið fyrir undir lokin og í
næstsíðasta kafla segir: „As the century closed, the country appeared set for
a bright future. All the main institutions of society appeared to be in good
working order and the country enjoyed a high level of education and
technological sophistication.“ Í greiningu á hruninu sem fylgdi í kjölfarið er
aðeins gefin sú almenna skýring að „the political system had failed to keep
in pace with the general direction in which the Icelandic society was
moving“ (bls. 254). Þegar höfundur kýs að skopast að því sem gerðist árið
2008 er hægur vandi að leita í hátíðlegar ræður frá árunum á undan, sem
sýna hversu mikil bjartsýnin var. Í slíkum ræðum var gripið til líkinga um
hetjur fortíðar í því skyni að sýna að menningarleg og félagsleg sérkenni
Íslendinga gætu útskýrt hvers vegna íslenskur efnahagur væri svo góður
sem raun bæri vitni og hvers vegna forsprakkar íslenskra fyrirtækja næðu
ritdómar196
Saga haust 2012_Saga haust 2004 - NOTA 27.11.2012 10:47 Page 196