Saga - 2015, Blaðsíða 22

höggvin við Þrístapa í vatnsdalshólum árið 1830 fyrir þátt sinn í
málinu en líflátsdómi þriðja sakborningsins, Sigríðar Guðmunds -
dóttur, var breytt í lífstíðarfangelsi af konungi. Markmið eggerts
Þórs er að kanna heimildagildi fjögurra ritverka, sem hafa haft mót-
andi áhrif á viðhorf landsmanna til málsins og málsaðila, með saman -
burði við frásagnir sakborninganna fyrir dómi.18 Niðurstaða hans er
að umrædd verk standist ekki samanburð við dómskjöl „í veiga-
miklum atriðum“. Með greininni hefur hann afbyggt nokkrar líf-
seigar mýtur um þetta fræga mál, ekki síst um ástir Agnesar og
Natans, og um leið undirstrikað mikilvægi réttarheimilda fyrir
sagnfræðilega umfjöllun um mál af þessu tagi. Það er þess vegna
miður að hann fjallar lítið sem ekkert um fræðileg vandkvæði vitnis-
burða fyrir dómi heldur dregur þá ályktun að yfirheyrslur í Natans -
málum séu „yfirleitt skýrar og fremur vafningalausar“.19 Hann
ályktar þannig að innihald þeirra sé, a.m.k. í grundvallaratriðum,
satt og rétt og túlkun þess að mestu vandkvæðalaus.
Helga kress bókmenntafræðingur nálgast texta vitnisburðanna
með gjörólíkum hætti. Á grundvelli tveggja hugtaka — sagnanna
að skamma og að laspúvera — auk einnar setningar,20 sem finna má
í vitnisburðum sakborninga, dregur hún þá ályktun að Natan
ketils son hafi nauðgað Agnesi og Sigríði, sem voru vinnukonur
hans, og það hafi verið orsök morðbrennunnar. Sú skýring hafi farið
fram hjá dómurum og öðrum sem að málarekstrinum komu,
sem og öllum þeim sem skrifað hafi um málið síðan, sökum „með -
virkni karlasamfélagsins“ og almennrar þöggunar um kynferðis brot
þar sem litið hafi verið á nauðgun vinnukvenna sem „húsbónda -
vilhelm vilhelmsson20
18 Um er að ræða tvær útgefnar bækur og tvö handrit. Þetta eru: Gísli konráðs -
son, Sagan af Natan Ketilssyni (Ísafjörður: Reinharður kristjánsson 1892); Brynj -
ólfur Jónsson frá Minna-Núpi, Saga Natans Ketilssonar og Skáld-Rósu. Rituð eftir
beztu heimildum og skilríkjum (Reykjavík: Sigurður kristjánsson 1912); Lbs.
(Landsbókasafn Íslands – Háskólabókasafn, handritadeild). Lbs. 2663 4to. Jón
espólín, Húnvetninga saga; Lbs. 1933 8vo. Tómas Guðmundsson, Sagan af
Natan ketilssyni.
19 eggert Þór Bernharðsson, „Friðrik, Agnes, Sigríður og Natan. Heimilda grunn -
ur morðbrennunnar á Illugastöðum 1828“, Saga LI:2 (2013), bls. 9–56, hér bls.
10 og bls. 53–54.
20 Það er að segja orð Sigríðar um að Natan hafi, þegar morðið var framið, verið
staddur „i sinu Rúmi hvar eg átti eptir hans Skipun sem optar ad undanförnu
hia hönum ad sofa“. ÞÍ. (Þjóðskjalasafn Íslands) Sýslumaðurinn á Blönduósi.
GA/7, 2. Dóma- og þingbók 1827–1830, bls. 158.