Saga - 2015, Blaðsíða 149

klaustursamfélagið“ (bls. 232). Hér verður þó að hafa í huga að við höfum
engar forsendur til að líta á Saxo sem sérstakan aðdáanda munka eða munk-
lífis. Nánast ekkert er vikið að munkum í Gesta Danorum (sjá Johannesson,
Saxo Grammaticus. Komposition och världsbild i Gesta Danorum, bls. 337–338).
Á hinn bóginn kemur víða í riti Saxos fram virðing fyrir fornum dyggðum
en andstaða við kurteisi og siðmenningu samtímans og er ástæða til að meta
lýsingu hans á Íslendingum í því ljósi. Saxo er íhaldsmaður í anda hinna
fornu Rómverja og upphafningu hans á dyggðum frumstæðra þjóða ber að
skoða í því samhengi (sbr. karsten Friis-Jensen, „The Lay of Ingellus and its
classical models“, bls. 76). Þetta er vinkill sem hefði verið ástæða að hafa til
hliðsjónar þegar lýsing Saxos á Íslendingum er skoðuð.
v
Í kaflanum „Ísland og Grænland 1500–1750“ er farin sú leið að fjalla um
einstök þemu í lýsingum á Íslandi og Grænlandi og er það almennt vel
heppnað. Það má segja að á þessum tíma mótist hefðin sem sett er á oddinn
í niðurstöðukaflanum (bls. 225–235) og heildarrammi ritgerðarinnar gengur
einna best upp í þessum kafla. Hin þrjú þemu sem einkenna lýsingar á
Íslandi eru í fyrsta lagi harðbýli landsins og óblíð náttúra, í öðru lagi Ísland
sem frumstæð sælueyja og í þriðja lagi Ísland sem land lærdómsmanna, en
áhrif íslenskra lærdómsmanna koma einkum fram í þessari þriðju ímynd.
Hér skipta verk Adams frá Brimum og Saxos máli sem áhrifavaldar á
aðra og þriðju ímyndina. kenning doktorsefnis er að hvað Ísland varðar hafi
þessi hefð mótast í yfirlitsritum og svo haft áhrif á ferðalýsingar. Hið
gagnstæða gildir um Grænland. Lýsingar á því mótast einkum af fyrri þem-
unum tveimur, en minni áhersla er lögð á siðmenntun eða lærdóm íbúanna.
Hér skipta ólíkar forsendur höfunda máli eins og doktorsefnið víkur stund-
um að. Áður en ég lýk máli mínu mun ég ræða sérstaklega eitt þeirra yfir-
litsrita sem skiptu hvað mestu máli, Historia de gentibus septentrionalibus eftir
olaus Magnus.
Það veldur ákveðinni spennu innan ritgerðarinnar að höfundarnir sem
teknir eru til vitnis um erlend viðhorf til Íslands og Grænlands koma úr
ólíkum áttum og því ekki augljóst að skrif þeirra fangi einhvern tiltekinn
sameiginlegan þekkingarheim. Þeir eru að stórum hluta Norðurlandabúar
sem hafa annars konar tengsl við þessi lönd en þeir bresku og þýsku höf-
undar sem eru helsti hópurinn sem tekinn er til vitnis um ímyndir Íslands.
Doktorsefnið fer enda þá leið að vísa einkum til norrænna heimilda „þegar
þær heimildir urðu kunnar utan Norðurlanda“ (bls. 4). Þetta bendir til þess
að þær ímyndir sem skipta doktorsefnið mestu máli séu þær sem voru ríkj-
andi í vestur-evrópu og að norrænir höfundar komi einkum við sögu þegar
þeir höfðu áhrif á þessar vesturevrópsku ímyndir. olaus Magnus uppfyllir
þau skilyrði þar sem rit hans um sögu norrænna þjóða fór mjög víða. Þá
andmæli 147