Saga - 2015, Blaðsíða 145

Horft er til jaðarsins frá miðjunni. Í því samhengi skiptir heimildanotkun
máli. Hvar á að staðsetja miðjuna og hversu góðir fulltrúar miðjunnar eru
heimildarmennirnir? Doktorsefnið gerir ágæta grein fyrir þessum álitamál-
um í inngangi (bls. 13–23) og val hans á heimildum orkar sjaldan tvímælis.
Þó eru þar á undantekningar sem vikið verður að hér á eftir.
ekki síður er áhugavert hvernig myndefnið er notað sem heimildaefni
um þessar sömu ímyndir. Í ritgerðinni eru 48 myndir sem skýra og varpa
frekara ljósi á það sem fjallað er um í textanum. Samspil mynda og texta er
yfirleitt með ágætum. oft eru myndir notaðar til að sýna hvernig hug -
myndir tiltekinna texta lifa áfram. Má taka þar sem dæmi mynd 11, þar sem
hugmyndir Adams frá Brimum endurspeglast í ítölsku korti frá 16. öld, eða
myndir 12 og 19 sem sýna þær hugmyndir að Íslendingar riti texta á björg
og kletta.
Sterkt samanburðarsjónarhorn einkennir rannsóknina og varpar skýru
ljósi á bæði ólíka og sameiginlega þætti í orðræðunni um Ísland og Græn -
land. Sýnin á ytri ímyndir yfir langt tímabil verður skarpari fyrir vikið. ein
áhugaverðasta niðurstaða ritgerðarinnar er einmitt hvernig ímyndir land-
anna tveggja eru um margt líkar fram á 18. öld en fara þá að aðgreinast.
Meginskýring doktorsefnis á þessu eru áhrif þjóðernishyggju og kynþátta-
hyggju (bls. 234).
Ritgerðin er vel upp byggð, málfar gott og framsetning yfirleitt skýr.
Doktorsefnið skilgreinir lykilhugtök að jafnaði vel og gerir rækilega grein
fyrir álitamálum varðandi notkun þeirra. Þetta má t.d. sjá í ágætum kafla
um ímyndir, staðalmyndir og framandleika (bls. 14–23) sem leggur línurnar
fyrir notkun hugtakanna í doktorsritinu.
II
Í inngangi kemur fram að heimildirnar að baki verkinu séu „einkum frá
vestur-evrópu. Aðallega er byggt á efni sem á uppruna sinn í Bretlandi og
Þýskalandi … einnig er notað efni frá Norðurlöndunum, sérstaklega þær
heimildir sem urðu kunnar utan Norðurlanda, og í einhverjum mæli líka frá
Suður-evrópu. Augljóslega er ekki unnt að kanna alla texta þar sem rætt
hefur verið um þessi lönd“ (bls. 4). Hér vakna spurningar um efnisafmörk-
un: Hvers vegna urðu tiltekin rit fyrir valinu sem heimildir en önnur ekki?
Þetta skiptir verulegu máli þegar litið er til hugmynda sem François Hartog
hefur sett fram, og vakin er athygli á í ritgerðinni sem hér er til umfjöllunar,
um framandleikann sem sjálfsréttlætingu þess samfélags þar sem textar um
framandi lönd verða til (sjá bls. 18–23). Í klassísku riti sínu um spegil
Heródótosar (fr. Le Miroir d’Hérodote) fjallar Hartog um sögu framandleikans
í samhengi við það samfélag þar sem textarnir um hin framandi lönd verða
til. Dæmið sem Hartog tekur er Skýþía en hann notar lýsingu Heródótosar
á Skýþum til að greina það orðræðusamfélag sem Historia Heródótosar varð
andmæli 143