Saga - 2015, Blaðsíða 150

vaknar hins vegar aftur spurningin hvað sé eiginlega til skoðunar í rit-
gerðinni: áhrif olausar Magnusar eða það samhengi sem verkið verður til í.
Sænski útlaginn olaus Magnus var augsýnilega að skrifa fyrir alþjóðleg-
an lesendahóp. Hann ber t.d. iðulega saman norræn fyrirbæri og suðræn,
sem hann telur líklegt að lesendur sínir þekki. oft ber á ýkjum þar sem hann
gerir stundum meira úr mikilfengleik náttúrunnar, grimmd villidýra og
dugnaði norrænna þjóða en ástæða virðist til. Doktorsefni nefnir t.d. að
olaus Magnus hafi viljað færa til markalínuna á milli miðju og jaðars innan
evrópu (bls. 103), en forsendur olausar Magnusar mættu koma skýrar fram
þar sem hann leggur mikla áherslu á stöðu Norðurlanda sem hluta róm-
versk-katólsku kirkjunnar. Þar má t.d bera saman lýsingu hans á hinum illu
Björmum (sem heyra undir Rússakeisara) og hinum göfugu Sömum (sem
heyra undir Svíakonung) en umfjöllun olausar Magnusar um Sama markar
nokkra kúvendingu frá eldri hefð, sem t.d. sést í verkum Tacitusar og
Adams frá Brimum þar sem áhersla er einkum lögð á framandleika Sama,
eða „Skriðfinna“ eins og þeir voru oftast nefndir.
Löng dvöl olausar Magnusar í Suðurlöndum hafði áhrif á það hvaða
hluti hann dregur fram í lýsingu sinni á norrænum þjóðum. Hann var lengi
í Feneyjum og vísar oft til Feneyinga til samanburðar við t.d. klæðnað og
hátterni norrænna þjóða. Áhugi hans á verslun og útflutningsvörum sem
komu frá Norðurlöndum endurspeglar eflaust að einhverju marki áhuga -
svið kaupmannaþjóðarinnar sem hann dvaldi lengi með. Þá vísar hann
einnig til Rómaborgar og aðstæðna þar, t.d. í umfjöllun sinni um norræna
byggingarlist. olaus Magnus er útlagi sem farið hefur víða og umfjöllun
hans um heimahagana ber keim af því. Hann horfir á Norðurlönd utan frá
en er jafnframt málsvari þeirra.
Sænskir lærdómsmenn á 16. öld litu til fornrar sögu sinnar úr suðri og
leituðu að hliðstæðum við hina glæstu fortíð Miðjarðarhafsþjóða. Þar skip -
aði veigamikinn sess goðsögnin um glæsta fortíð Gauta en þeim var slegið
saman við Gota þjóðflutningatímans. Þar kom Saxo og Danasaga hans að
notum en eitt af því sem olaus Magnus fannst mikilvægt var að sýna fram
á lærdóm norrænna þjóða. Þar skiptu Íslendingar og sagnahefð þeirra miklu
máli. olaus Magnus vildi sýna fram á að norrænar þjóðir ættu sér langa
bókmenntahefð og þar vísaði hann í rúnaristur þeirra, sem hann gerir mun
meira úr en heimildir gefa tilefni til (sjá Grape, Olaus Magnus, bls. 212–215).
Fyrir honum verður rúnaletrið framlag norrænna þjóða til bókmennta
heimsins og hann telur að það eigi sér sögu sem sé jafn forn og glæst og lat-
ínuletrið eða önnur afrek mestu menningarþjóða. Rúnasteinum Gauta er
jafnað til egypsku píramídanna og hann rekur sögu þessa leturs allt frá
þjóðflutningatímanum til heilagrar Birgittu. Í raun gefur hann sér það sem
forsendu, fremur en að færa sönnur á það, að norrænar þjóðir hljóti að hafa
átt sér fornt sameiginlegt letur. Það er í þeim anda að olaus Magnus varpar
fram þeirri hugmynd að Íslendingar risti sögur og ljóð í kletta og gefur
andmæli148