Saga - 2015, Blaðsíða 114

gangabæjarins hefur verið umtúlkað sem hugsanleg hugvitssamleg
aðlögun að aðstæðum.35 Nýleg mannfræðileg úttekt á lífi í torfbæj-
um á síðasta skeiði gerir myndina enn fjölbreyttari og er hún raunar
líka byggð á viðtölum við fólk sem átti heima í bæjunum.36 Loks
hefur íslenska ríkið tilnefnt íslenska torfbæi til heimsminjaskrár
UNeSCo sem sérstök menningarverðmæti.37 Torfbæirnir hafa eign-
ast stækkandi hóp fræðimanna sem lýsa þeim og greina á margvís-
legan hátt.38
Torfbæirnir eru dæmi um menningarminningu þjóðar sem á
heildina hefur líklega haft fremur neikvæðan blæ sem táknmynd
fátæktar og vanheilsu. Þær hafa þó varla vegið þungt í þjóðminn-
ingunni og því gefið færi á breytingum. Á nemendahópinn sem sagt
var frá höfðu einstaklings- og fjölskylduminningar fremur jákvæð
áhrif og sveigðu áhersluna frá húsakynnunum til mannlífsins sem
þreifst í bæjunum. Starf fræðimanna hefur haft áhrif á þjóðminn-
inguna og sýnt að sameiginleg minning þjóðar er ekki stirðnuð og
óbreytanleg.
Í nábýli við minningarfræðin
viðfangsefni minningarfræðanna eru ekki ný. Sambandið milli lið -
inna atburða og vitundar um þá í nútíðinni er sígilt efni, sem kallað
hefur verið söguvitund. Menn hafa deilt um notkun sögunnar. Menn
hafa reynt að greina hvernig frásögn af hinu liðna fellur í ákveðna
farvegi og kennt þá farvegi við stórsögur eða frumsögur og jafnvel
goðsögur.
Með því að greina milli minninga og sögu og einkum með því að
varpa fram hugmyndinni um sameiginlegar minningar hefur mörg-
um þótt sem tekist hafi að varpa ljósi á áður óleyst mál. Það merkir
ekki að önnur sýn og hugtakanotkun sé horfin heldur lifir hún góðu
þorsteinn helgason112
35 orri vésteinsson, „Hnignun, aðlögun eða framför? Torfbærinn sem mæli -
kvarði á gang Íslandssögunnar“, 2. íslenska söguþingið 30. maí–1. júní 2002.
Ráðstefnurit II, bls. 144–160.
36 Anna Lísa Rúnarsdóttir, Á tímum torfbæja. Híbýlahættir og efnismenning í íslenska
torfbænum frá 1850 (Reykjavík: Þjóðminjasafn Íslands 2007).
37 Heimsminjanefnd Íslands. Mennta- og menningarmálaráðuneytið. Sölvhóls -
götu 4, 150 Reykjavík. http://www.heimsminjar.is/images/tentative/turf
houses.pdf.
38 Hjörleifur Stefánsson, Af jörðu. Íslensk torfhús (Reykjavík: Crymogea 2013).