Andvari - 01.01.2012, Side 117

andvari
SÉRKENNILEGUR, UNDARLEGUR OG FURÐULEGUR EINFARI
115
breyst í þunglyndi þar sem missirinn sem syrgjendur hafa orðið fyrir (sem
getur verið af ýmsu tagi) verður varanleg skemmd í sálarlífi þeirra.32 Þannig
finnst þeim þunglynda að hann sjálfur hafi misst tilgang sinn og merkingu og
leitar stöðugt staðfestingar á því. Einkenni þunglyndis eru þannig lágt sjálfs-
mat sem oft leiðir til kvíða þar sem sá þunglyndi telur sér allt ofviða. Einnig
stundum sjálfsásakanir en undir niðri má þó iðulega finna reiði og árásargirni
sem beinist gegn öðrum líka; stundum þróast þunglyndið jafnvel yfir í oflæti.
Hjá Gröndal kemur þunglyndið eins og áður sagði fram sem vanmáttarkennd,
kvíði, vantrú á eigin heppni og þróast að lokum út í vænisýki þar sem hann
er misskilinn og vanmetinn af umhverfi sem leyfir honum ekki að njóta sín.
Þannig virðist líklegt að reiði sem Gröndal beinir gegn öðrum í Dægradvöl
kunni að einhverju leyti að beinast gegn honum sjálfum einnig: þegar dýpra
er grafið sé vandi hans sá að honum þyki hann sjálfur einskisverður. Hann
veiti henni útrás með því að vera gramur í garð annarra en hælir sjálfum sér í
baráttu við eigin vanmáttarkennd. Gremjan í Dægradvöl sé þannig tæki hans
til að takast á við eigið tilfinningalíf.
Hér verður látið staðar numið við þá freudísku túlkun. Um miðbik 20. aldar
hefðu ýmsir erlendir bókmenntafræðingar örugglega ekki kinokað sér að leita
að rótum vandans svipað og Freud gerði og finna hann jafnvel í samskiptum við
föðurinn eða mótandi viðburðum úr frumbernsku. Hér var ætlunin þó ekki að
skýra þunglyndið heldur aðeins að benda á það og draga fram að á sama tíma
og bókmenntaleg sálgreining stóð í blóma erlendis (1930-1980) létu íslenskir
fræðimenn sem fjölluðu um Gröndal og Dægradvöl sér nægja að gefa honum
einkunnir eins og furðulegur og undarlegur og voru þannig á harðahlaupum
frá því að greina viðfangsefni sitt á heimspekilegan hátt. Túlkunarleiðir hvers
tíma og samfélags eru ekki síður áhugavert viðfangsefni en þunglyndir textar,
og þessi athugun á viðhorfum manna til Benedikts Gröndal bendir til þess að
íslenskir menntamenn hafi lengi verið fælnir við heimspekilega túlkun eða
umræðu. Því er ekki úr vegi að vekja umræðu um þunglyndi í Dægradvöl.