Andvari - 01.01.2012, Side 145

andvari
DOKAÐ VIÐ EFTIR DICKENS
143
brann í skinninu af eirðarleysi, eins og fram kemur í bréfum hans til nán-
ustu vina. Þegar þetta er haft í huga, ásamt því að Dickens sættist aldrei við
eigin æsku, vekur enga furðu að reynt hafi verið að rekja þræði milli ævi-
sögu hans og skáldverkanna. Þeir þræðir eru vissulega til og þykja hvað aug-
ljósastir í skáldsögunni David Copperfield, sem Dickens byggði að nokkru á
eigin æviferli og var það verk hans sem hann hafði sjálfur mest dálæti á. En
þessir þræðir eru almennt ekki einfaldir, enda spyr Dickens í verkum sínum
ýmissa spurninga um það hvernig fullburða einstaklingur verði til. Verður
hann kannski aldrei fullburða; leynast ævinlega einhverjir brestir eða hol-
rúm sem koma á óvart; einhver bernskukimi sem ekki hefur tekið út þroska?
Stundum kemur fortíðin með óvæntum hætti upp að persónum hans og rekst
þá jafnframt á væntingar þeirra og vonir um framtíðina. Dickens kannar þá
þroskakosti sem ungum persónum hans bjóðast í samfélaginu og spyr hvaða
múra þurfi að brjóta til að fólk fái notið sín. Ég þori ekki að fullyrða hvort
það er nákvæmlega rétt sem rithöfundurinn Peter Ackroyd segir í bók sinni
um Dickens að Oliver Twist sé fyrsta skáldsagan á ensku sem hefur barn sem
aðalpersónu, en víst er að Dickens er að ýmsu leyti tímamótahöfundur í bók-
menntasögunni hvað varðar þá athygli og virðingu sem hann sýnir börnum
í verkum sínum - og það bæði drengjum og stúlkum. Trú hans á þroska-
kosti barna birtist kannski hvergi betur en í sögunni um heyrnar- og mállausu
stúlkuna Sophy í áðurnefndri sögu um Doktor Marigold. En hvergi skyggnist
Dickens þó dýpra í æskuna en í skáldsögunni Great Expectations, sem hann
skrifaði seint á ferlinum, þegar heyra má dimmari tón í verkum hans en áður
og dekkri skuggar sjást leika um innviði og burðarstoðir samfélagsins. Hvort
sem við þýðum titilinn sem „Miklar væntingar“ eða „Glæstar vonir“, þá býr í
honum öfugur broddur: Dickens slær varnagla við trú á stór loforð eða vænt-
ingar um framtíð sem byggist á því að efnast svo mjög að maður þurfi ekki að
starfa til gagns og framdráttar sjálfum sér og öðrum. Það að breytast úr barni
í „sjentilmann“, að ekki sé talað um heiðursmann, er ekki fyrst og fremst
efnahagslegt ferli.
En með þessum ummælum um skáldsagnahöfundinn Charles Dickens er
ég kominn fram úr umræðunni um þau verk hans sem fyrst birtust á íslensku.
Dickens kemur inn í heim íslenskrar frásagnarlistar einmitt þegar blöðum og
tímaritum vex fiskur um hrygg sem helsta farvegi bókmenntanna á almanna-
vettvangi. Þar birtast að vísu stundum skáldsögur í formi framhaldssagna
en hinar viðamiklu skáldsögur Dickens hafa líklega þótt of umfangsmiklar
til slíkrar birtingar og almennt leituðu ritstjórar gjarnan að styttri sögum,
smásögum og annarskonar frásögnum. Þar var af nógu að taka hjá Dickens,
ekki síst ef hægt var að kippa sögu út úr skáldsögu, eins og þegar „Systurnar
í Jórvík“ voru teknar úr Nicholas Nickleby. Blöðin og tímaritin leituðu einn-
ig upp nokkrar smásögur Dickens - sem aðdáendur skáldsagna hans þekkja