Vaka : tímarit um þjóðfélags- og menningarmál - 01.09.1939, Blaðsíða 16

V A K A 2. árg. . Júlí-sept. 1939
sanninn um það, að skipulag þeirra var
engan veginn fullkomið. Hið mikla verð-
fall á verðbréfum og vörum gerði fjölda
manna að öreigum, miljónum verka-
manna var kastað út í atvinnuleysið og
þúsundir hungraðra flökkumanna, sem
hvergi áttu höfði sínu að að halla, reik-
uðu um landið. Allar vonir um að skjótt
mundi bregða til bata brugðust, og á-
standið fór sífellt versnandi. Á síðustu
mánuðum ársins 1932 er talið að at-
vinnuleysingjar í Bandaríkjunum hafi
verið 13 til 17 miljónir, útfiutningurinn
var minni en hann hafði verið í síðustu
30 ár. Á því sama ári hrundu yfir 1400
bankar og á fyrstu mánuðum ársins 1933
leit helzt út fyrir að allt bankakerfið
mundi hrynja i rústir. Komu banka-
hrunin harðast niður á miðstéttinni,
með því að hundruð þúsunda töpuðu
innstæðum sínum að nokkru eða öllu.
Fyrir braskara og fjárglæframenn var
tímabil þetta hin mesta blómaöld, enda
rökuðu einstakir menn og félög saman
ógrynni frjár á kostnað heiðarlegra
borgara, en fyrir mikinn meiri hluta
borgarastéttarinnar var ástandið orðið
alveg óþoiandi.
Þótt miðstéttin almennt færi illa út úr
kreppunni, þá urðu verkamenn þó enn-
þá . harðar úti. Atvinnuleysistryggingar
voru engar og sú hjálp, sem hið opin-
bera veitti atvinnuleysingjum, var hé-
gómi einn í samanburði við þörfina.
í Bandarikjunum eru aðeins tveir
stjórnmálaflokkar, sem hafa nokkurt
verulegt fylgi, republikanar og demo-
kratar. Eru báðir þessir flokkar borgara-
flokkar og hefir munurinn á stefnu
þeirra oft verið harla lítill. Þó má telja
republikana hinn eiginlega afturhalds-
flokk, er engu vildi breyta, og stendur
meiri hlutinn af auðkýfingunum á bak
við hann. Um alllangt skeið fyrir krepp-
una og fram á árið 1933 fór flokkur þessi
með völdin, og var Hoover síðasti forseti
hans.
Eins og gefur að skilja, gerbreytti það
ástand, er kreppan skapaði, viðhorfinu
í stjórnmálum Bandaríkjanna, og mönn-
um varð það ljóst, að það varð að gera
víðtækar ráðstafanir til að endurreisa
atvinnuvegi landsins. Ásökuðu demo-
kratar, er voru í stjómarandstöðu, Hoo-
ver og stjórn hans um aðgerðaleysi og
skort á vilja til þess að ráða fram úr
vandræðunum.
Síðast á árinu 1932 fóru bæði þing-
kosningar og forsetakosningar fram og
var Franklin D. Roosevelt frambjóðandi
demokrata til forsetakjörsins. Hann var
einn af þekktustu stjórnmálamönnum
demokrata og hafði barizt fyrir ýmsum
umbótum fyrir lægri stéttirnar, en sjálf-
ur er hann yfirstéttarmaður að ætt og
uppruna. Kunnastur var hann fyrir bar-
áttu sína fyrir auknu opinberu eftirliti
með fyrirtækjum, er störfuðu í þágu
almennings eins og t. d. járnbrautum og
rafstöðvum, sem í Bandaríkjunum eru
eign einstakra manna og félaga og hafa
lengi verið illræmd fyrir okur. í kosn-
ingabaráttunni hélt Roosevelt því fram,
að ef ekki væri breytt algerlega um
stefnu, mundi innan skamms verða blóð-
ug bylting í Bandaríkjunum, er mundi
leiða hina mestu ógæfu yfir landið.
Hann lagði áherzlu á, að hans eigin
kosningasigur mundi þýða byltingu, sem
þó yrði ekki blóðug heldur gerð á grund-
velli laga og réttar. Með þessu átti hann
við það, að hann mundi gera nýjar og
áður óþekktar ráðstafanir til að bjarga
atvinnuvegunum við og setja atvinnu-
löggjöf, er væri algerlega í andstöðu við
þá stefnu, sem áður hafði ríkt. Þar með
væri runnið upp nýtt tímabil í sögu
Bandaríkjanna. Fyrir fjöldann allan af
miðstéttinni og fyrir verkamenn og flesta
bændur var þessi byltingarboðskapur
Roosevelts fagnaðarerindi, og þótt re-
publikanar teldu hann hættulegan mann,
er vildi brjóta niður hið gamla og góða
skipulag, streymdi múgurinn að kjör-
borðinu til að greiða honum atkvæði og
það einmitt í þeirri von, að hann mundi
halda kosningaloforð sitt og brjóta niður
þetta „gamla góða“ skipulag, sem virt-
ist vera að gera út af við nokkra tugi
miljóna Ameríkumanna.
174