Íslenska þjóðfélagið - 16.12.2022, Qupperneq 6

Óhefðbundin heilbrigðisþjónusta: „að læðast inn bakdyramegin“
6 ..
einnig þurfi að hafa í huga að saga vestrænna vísinda hófst löngu fyrir tíma Descartes, tvíhyggjunnar
og empírískrar læknisfræði.
Samkvæmt Melton (2009) var nýaldarhreyfingin í mestum blóma á níunda áratug síðustu aldar
en dofnaði í kjölfarið og varð að mörgum smærri hreyfingum sem báru anga boðskaps hennar áfram.
Melton talar um síð-nýöld (e. post-new age) í þessu samhengi. Dæmi má sjá í hugmyndafræðinni
sem birtist í ýmsum sjálfshjálparbókum og kvikmyndum eins og The Secret (Byrne, Harrington
og Heriot, 2006) þar sem því er haldið fram að leyndarmálið sé einfaldlega það að trúa nógu heitt
á að ákveðið markmið náist til að það gangi eftir. Máttur hugans er einangraður frá öðrum þáttum
heildrænnar sýnar nýaldarhreyfingarinnar og honum haldið á lofti sem töfralausn. Nýlegra dæmi
hérlendis tengist umræðunni sem spannst í kringum ráðleggingar fyrirlesarans Öldu Karenar Hjal-
talín til fólks í sjálfsvígshugleiðingum að nota möntruna „ég er nóg.“ Sálfræðingafélag Íslands gerði
athugasemd við málflutning Öldu Karenar og Hafrún Kristjánsdóttir sálfræðingur kom fram í fjöl-
miðlum og benti á að ábyrgð fylgdi því að ræða um geðraskanir og varaði við skyndilausnum (Milla
Ósk Magnúsdóttir, 2019; Sigríður Hagalín Björnsdóttir, 2019).
Í ljósi sögunnar má sjá að á tímabili var hugmyndafræði kirkjunnar ráðandi og hugur og líkami
voru álitin ein heild. Með tvíhyggjuskiptingu Descartes beindist athyglin að líkamanum og læknis-
fræðin varð að ríkjandi hugmyndafræði. Líta má á nýaldarhreyfinguna sem óhefðbundna hugmynda-
fræði sem beinist gegn þeirri ríkjandi.
Óhefðbundin heilbrigðisþjónusta
Baer (2002) skilgreinir óhefðbundnar meðferðir (e. alternative medicine) sem meðferðir sem not-
aðar eru í stað líflæknisfræðilegra meðferða. Viðbótarmeðferðir (e. complementary medicine) skil-
greinir hann sem notkun slíkra meðferða samhliða líflæknisfræði. Heildræn heilsa (e. holistic health)
er skilgreind í Mosby’s Dictionary of Medicine, Nursing & Health Professions (Mosby Inc., 2017)
sem hugtak sem leggur áherslu á einstaklinginn sem samþætt kerfi frekar en safn aðskilinna hluta og
tekið er tillit til samspils líkamlegra, rökrænna, andlegra og tilfinningalegra þátta.
Árið 2000 kom út ítarleg úttekt á stöðu óhefðbundinnar heilbrigðisþjónustu á Íslandi. Úttektin
var á vegum embættis landlæknis og framkvæmd af Robert Anderson (2000). Í úttektinni talar And-
erson um að á Íslandi sé tvíhliða heilsukerfi (e. plural medicine), sem þýðir að unnið sé með heilsu-
tengd meðferðarform bæði innan og utan heilbrigðiskerfisins. Anderson segir að á Íslandi séu tvö
heilsukerfi og að vettvangarnir tveir virki óháðir hvor öðrum en víðs vegar í heiminum séu þeir að
sameinast. Í formála úttektarinnar hvatti þáverandi landlæknir, Sigurður Guðmundsson, heilbrigðis-
starfsmenn til að leita sér upplýsinga og menntunar um óhefðbundnar lækningar eða „alternative
medicine“ eins og það er nefnt í ritinu (Anderson, 2000).
Árið 2002 var þingsályktun um stöðu óhefðbundinna lækninga samþykkt á Alþingi. Jón Krist-
jánsson, þáverandi heilbrigðis- og tryggingamálaráðherra, skipaði í kjölfarið nefnd með það mark-
mið að gera úttekt á stöðu óhefðbundinna lækninga á Íslandi. Útkoman var Skýrsla heilbrigðisráð-
herra um græðara og starfsemi þeirra á Íslandi (2005), en í henni er sagt að markmið ríkisins eigi
meðal annars að vera að hvetja til nauðsynlegrar og æskilegrar samvinnu milli óhefðbundna geirans
og heilbrigðisstarfsmanna og stuðla að gagnkvæmri þekkingu milli þessara aðila. Enn fremur eru
heilbrigðisstofnanir minntar á rétt sjúklinga til þess að nýta sér heilsutengda þjónustu græðara og
hvatt til þess að heilbrigðisstofnanir móti sér stefnu í þessum efnum (Þskj. 731-477/2005). Skýrsla
heilbrigðisráðherra um græðara og starfsemi þeirra á Íslandi). Í lögum um græðara kemur fram að
„Heilbrigðisstofnun er heimilt að koma til móts við óskir sjúklinga sem vilja nýta sér heilsutengda
þjónustu græðara þar sé það í samræmi við stefnu stofnunarinnar og ber þá að skrá það í sjúkraskrá
sjúklings“ (Lög um græðara nr. 34/2005). Dæmin hér fyrir ofan sýna að heilbrigðisyfirvöld hvetja
heilbrigðisstarfsmenn til að kynna sér óhefðbundnar meðferðir og heilbrigðisstofnanir til að móta
sér stefnu um notkun meðferðanna.