Íslenska þjóðfélagið - 16.12.2022, Qupperneq 13

Sveinn Guðmundsson
13 ..
Umræða
Vísindi og læknavísindin hafa ekki alltaf verið ríkjandi hugmyndafræði (Lyons og Chamberlain,
2006). Sögulega séð var lengi barátta milli hugmynda um aðskilnað líkama og sálar annars vegar
og heildrænnar sýnar á mannveruna hins vegar. Læknisfræðin tók risastökk í kjölfar tvískiptingar
Descartes, læknaði sjúkdóma í auknum mæli, bætti lífsgæði og varð að ríkjandi hugmyndafræði
(Morrison, 1998; Le Fanu, 1999). Umfjöllun Ross (2012) og Abbott (1988) sýnir svo hvernig ráð-
andi hugmyndafræði styrkir stöðu sína og ljær henni lögmæti með félagslegum, efnahagslegum og
pólitískum leiðum.
Í dag eru vísbendingar um að bilið milli ríkjandi og óhefðbundinnar hugmyndafræði um heil-
brigðisþjónustu sé að minnka að einhverju leyti, til dæmis ef horft er til áhrifa nýaldarhreyfingarinnar
á lífstílsbreytingar (t.d. Heelas, 1996; Melton, 1993; 2009) og aukinna vinsælda óhefðbundinna og
viðbótarmeðferða (Björg Helgadóttir o.fl., 2010). Skilaboð íslenskra heilbrigðisyfirvalda og lækna-
stéttarinnar eru margvísleg hvað þetta málefni varðar. Heilbrigðisstarfsmenn hafa verið hvattir til að
afla sér þekkingar og menntunar á því sem í daglegu tali er nefnt óhefðbundnar lækningar og stuðla
að samvinnu milli heilbrigðisstarfsmanna og óhefðbundna geirans. Heilbrigðisstofnanir eru sömu-
leiðis hvattar til að móta stefnu um notkun þeirra (Anderson, 2000; Þskj. 731-477/2005. Skýrsla
heilbrigðisráðherra um græðara og starfsemi þeirra á Íslandi). Heilbrigðisstofnanir hafa enn ekki
innleitt virka stefnu og læknar hafa einungis í örfáum tilvikum tjáð sig um málaflokkinn og þá helst
til að vara við notkun slíkra meðferða. Hjúkrunarfræðingar virðast aftur á móti vera að bregðast við
hvatningu landlæknis frá 2002 og heilbrigðisráðherra frá 2005. Einnig gætu aðrir þættir haft áhrif
á viðbrögð hjúkrunarfræðinganna, eins og heildræn hugmyndafræði fags þeirra eða beinlínis áhrif
nýaldarhreyfingarinnar (Ning, 2013).
Hjúkrunarfræðingarnir í rannsókninni eru menntaðir í ýmsum óhefðbundnum meðferðarformum
og eru yfir höfuð óhræddir við að vinna opinskátt með meðferðirnar ýmist innan heilbrigðiskerfisins
eða utan. Þó lýstu þeir í viðtölunum mismunandi viðhorfum gagnvart meðferðunum eftir vinnu-
stöðum og sumir hjúkrunarfræðinganna segjast hafa orðið fyrir einelti vegna áhuga síns á óhefð-
bundnum meðferðarformum. Samkvæmt valdakenningum Gramsci (1986) og Foucault (1977a;
1977b; 1978; 1980) bora hugmyndir ráðandi valdhafa um hvað sé rétta og viðurkennda leiðin til
hugsa og haga sér sig inn í samfélagið og líkama einstaklinganna. Abbott (1988) og Lyons og Cham-
berlain (2006) benda á vald, valdsvið og grunnhugmyndir nútímalæknisfræði og mótstöðu fagsins
við andstæðar hugmyndir og má sjá áhrif þessa í umræðu hjúkrunarfræðinganna um mörkin sem
þeir þurfa að draga og feluleikinn sem þeir þurfa að fara í til að leyna áhuga sínum á óviðurkenndum
meðferðum. Kenningar Foucault (1977a, 1977b, 1978, 1980) um vald og valdasambönd milli fólks
eru einnig áhugaverðar í þessu samhengi varðandi auga valdsins sem fylgist með hjúkrunarfræðing-
unum í gegnum yfirmenn þeirra, samstarfsfólk sem og þá sjálfa. Foucault útskýrir hvernig vald agar
fólk og fylgist með hverri hreyfingu þess. Vísindin sem ríkjandi hugmyndafræði setja reglurnar um
hvað sé rétt þekking og hvernig eigi að afla hennar. Ef ekki er farið eftir hugmyndafræði vísindanna
getur einstaklingurinn átt það á hættu að vera stimplaður loddari. Mikilvægt er þó að hafa í huga að
á sama tíma minna Foucault (1977a, 1977b, 1978, 1980 og Williams (1977) á að andófið hefur einn-
ig mótandi áhrif á ríkjandi vald og mikilvægt er að rýna í stöðu og sýn hjúkrunarfræðinga á óhefð-
bundnar meðferðir og heildræna sýn á heilsu í því samhengi.
Heildræn sýn á heilsu var áberandi í viðtölunum við hjúkrunarfræðingana og sumir þeirra töluðu
um valdeflandi áhrif þess að innleiða óhefðbundnar og viðbótarmeðferðir í starf sitt; að þeim hafi
opnast ný vídd í hjúkrunarstarfinu. Nokkrir hjúkrunarfræðinganna gripu til þess ráðs að hafa skýr
mörk milli vinnu sinnar sem hjúkrunarfræðingar og vinnu sinnar sem óhefðbundinn meðferðaraðili.
Allir hjúkrunarfræðingarnir í rannsókninni vilja að tekið sé á málunum og að skýr stefna sé mótuð
varðandi hvað má og hvað ekki. Munurinn á hugmyndafræði sjálfshjálparefnis í anda síð-nýaldar-
innar (eins og The Secret) og heildrænni sýn hjúkrunarfræðinganna er að hjúkrunarfræðingarnir líta
á mátt hugans sem einn þátt af mörgum sem mynda heildina.