Íslenska þjóðfélagið - 16.12.2022, Side 23

Berglind Rós Magnúsdóttir og Unnur Edda Garðarsdóttir
23 ..
Viðtölin voru afrituð frá orði til orðs og greind með aðferðum þemagreiningar (Clark o.fl., 2015).
Þemagreining miðar að því að fanga endurtekin, mikilvæg þrástef í gögnunum sem í sameiningu mynda
svar við þeim rannsóknarspurningum sem lagt er upp með. Greiningaraðferðin er sveigjanleg en hér er
hún að miklu leyti kenningadrifin, þ.e. gögnin voru greind með hugtakalíkan Bourdieu til hliðsjónar.
Ekki verður fjallað sérstaklega um framhaldsskólana fimm hér en því haldið til haga að þeir eru
rótgrónir bóknámsskólar í þéttbýli og taldir virtir og eftirsóttir, og ólíkt flestum öðrum framhalds-
skólum í landinu hafna þeir talsverðum fjölda þeirra nemenda sem sækja um. Áherslan hér verður
á mótun veruháttar og þá hvata sem verða til þegar veruháttur og vettvangur eru á skjön hvor við
annan og það þykir virðingarvert að laga sig að vettvangi (e. upward social mobility), þ.e. ferli sjálfs-
betrunar, ólíkt grein úr sömu rannsókn (Berglind Rós Magnúsdóttir og Unnur Edda Garðarsdóttir,
2018) þar sem sjónum var m.a. beint að nemendum úr rótgróinni millistétt sem sækja fjölbrautar-
skóla þar sem þau voru í miklum minnihluta.
Mótun og endurmótun veruháttar
Framhaldsskólagangan: Fjarlægja sig frá upprunanum og finna „sjálfið“ sitt
Unglingsárin eru jafnan tími til þess að „finna sig“; að skapa sér stað og hlutverk í hinum félagslega
veruleika. Hins vegar upplifa nemendur það ferli á ólíkan hátt eftir stéttaruppruna. Sérstaklega þegar
það ferli er skoðað í samhengi við ríkjandi orðræður, sem byggja á gildum hvítflibba. Af orðum
þeirra nemenda sem hér eru í brennidepli má draga þær ályktanir að þau líta á skólavalið og veruna í
virtum framhaldsskóla sem leið til þess að þroska sjálf og sjálfsmynd frá upprunavettvangi, og jafn-
vel yfirvinna þær hindranir sem búa í eigin veruhætti, og samræmist það kenningu Baxter og Britton
(2001). Algengt var að nemendur töluðu um að skólinn gæfi þeim færi á að „verða að mér“, „verða
meira ég“ verða „sjálfstæður“, og „með mínar eigin hugsanir“. Ásta talaði um léttinn við að komast
burt úr grunnskólahverfinu (úthverfi á höfuðborgarsvæði):
Í grunnskóla þá voru kannski svolítið einhæfar skoðanir hjá öllum, við komum
frá svipuðum bakgrunni og ólumst öll upp saman þannig að svona, [...] það er
kannski svolítið svona einróma svona, […] ég var orðin svolítið föst svona [...]
bæði andlega og á staðnum sem ég var á. Þannig að mig langaði bara að komast
burtu (Ásta, Asparskóli).
Þessu ferli fylgir oft að upprunavettvangi er hafnað í meira eða minna mæli, þ.e. nemendur slíta
sig lausa úr fyrra tengslaneti og fjarlægjast þau gildi sem það stendur fyrir í þeirra augum (Baxter
og Britton, 2001). Sóley er ein þeirra sem telur nýju vinina úr framhaldsskólanum vera „nýja fjöl-
skyldan“ og jafnframt að hennar eigin fjölskylda sé frekar orðin eins og „mjög náin frænka og
frændi“ enda samræmast gildi þeirra á engan hátt nýjum frjálslyndum veruhætti hennar eftir veruna
í Greniskóla. Þó er rétt að geta þess að landfræðileg fjarlægð við fjölskylduna hlýtur að hafa áhrif
á þessa þróun félagstengsla. Ofangreind dæmi samræmast fyrri kenningum um það að félagslegur
hreyfanleiki feli ekki aðeins í sér rof á sjálfsmynd heldur einnig rof í félagstenglum (Mallman,
2017), sér í lagi þegar nemendur flytja alfarið í burtu frá upprunavettvangi.
Ragný og Sóley tala báðar um það að hafa tileinkað sér nýja verund í gegnum skólavistina en um
er að ræða fágaðan veruhátt millistéttarinnar sem einkennist ekki síst af ákveðinni gerð menningar-
auðs. Í tilfelli Ragnýjar er um að ræða ákveðnar siðvenjur sem hafa skírskotun í ímynd og veruhátt
millistéttarinnar. Hún er nú farin að ritskoða sig í samskiptum við aðra, „hreytir [ekki] út úr sér fullt“
eins og hún gerði áður, og eins og faðir hennar í heimahögum sjávarþorpsins gerir enn að hennar
sögn. Ragný virðist nú líta slíka hegðun hornauga og sem eitthvað sem þurfi að forðast í lengstu
lög vilji hún verða gjaldgeng í samfélagi menntaskólans. Talsmáti er augljós menningarauður sem
flettir oftar en ekki hulunni af stéttarstöðu einstaklings og skapar jafnframt tiltekin valdatengsl í sam-
skiptum (Grenfell og Kelly, 1999). Erfitt getur reynst að endurskapa stöðu sína með því að hafna svo