Íslenska þjóðfélagið - 16.12.2022, Page 28

Mótun verðuga sjálfsins í menntaskólanum
28 ..
Þau höfðu þegar fengið tækifæri til þess að setja sig inn í táknrænan heim akademískra viðfangs-
efna; túlka, draga ályktanir og taka afstöðu, og slík reynsla skilar sér svo í auknu öryggi til þess
að láta rödd sína heyrast. Þannig mæta þau til leiks inn í framhaldsskólann. Á heimili Geirmundar
(Asparskóla) er til að mynda alvanalegt að ræða um „klám, klámvæðingu og staðgöngumæðrun…
yfir kvöldmatnum“ og einnig segir hann: „það er mikið talað um stjórnmál á mínu æskuheimili,
þannig að ég kynntist öllum þessum hugtökum“ sem einkenna akademíska orðræðu og samræðu-
hefð. Albert (Bjarkarskóla) tekur í svipaðan streng en hann er vanur að geta átt „rosalega gáfu-
legar samræður um list“ á sínu æskuheimili. Það að tileinka sér menntaðan veruhátt, þroska með
sér öryggi og rökræðuhæfni til þess að glíma við heiminn í gegnum heimspekilegar samræður og
jafnvel taka sér það vald að endurskoða ríkjandi flokkanir er eitthvað sem millistéttin hefur lengi,
sjálfkrafa í gegnum mótun sína, haft nokkurs konar einkarétt á. Tileinkun millistéttarsjálfs nemenda
með bláflibbabakgrunn felur því í sér að tileinka sér slíka hæfni. Sum af þeim ungmennum sem eru
í brennidepli hér hafa ekki hreinan bláflibbabakgrunn, eiga t.d. foreldri sem hefur lokið háskóla-
gráðu í hagnýtu námi eða sinnir hefðbundnum hvítflibbastörfum. Ragný er gott dæmi um þetta og
hefur mikla aðgreiningarþörf frá þeim bláflibbagildum sem eru ríkjandi í sjávarþorpinu. Í ljósi þess
er rétt að nefna að þörfin til þess að aðgreina sig frá lægri stéttum er oftar en ekki brýnni hjá þeim
einstaklingum sem hafa annan fótinn í millistétt en hinn neðar í hinu félagslega stigveldi ef miðað er
við þá sem hafa hreinan eða rótgróinn millistéttarbakgrunn aftur í ættir (Reay o.fl., 2011). Ástæðan
er sú að stéttarstaða þeirra sem hafa rótgróinn millistéttarbakgrunn er mun tryggari og því minni
líkur á stéttarfalli (Bourdieu, 1998).
Klofinn veruháttur – Togstreita milli uppruna-veruháttar og verðuga sjálfsins
Það sem einkennir þessa ungu ferðalanga upp stéttastigann er að veruháttur þeirra virðist nokkuð
mótsagnakenndur. Í raun einkennist hann af miklum innri átökum þar sem haldið er í tengslanet og
öryggi á uppruna-vettvangi að einhverju leyti á sama tíma og nemendur eru hægt og rólega að fjar-
lægjast hann og þróa veruhátt sinn til samræmis við nýjan vettvang. Þau eru að þróa nýja sjálfsmynd,
skilja þá gömlu eftir og um leið það öryggi sem fylgdi henni. Fyrri rannsóknir sýna að félagslegur
hreyfanleiki einkennist oftast af innri átökum – öll breyting á tengslaneti og tilheyrandi tilfinningu
fyrir að tilheyra hefur í för með sér spennu og óvissu. Sjálfið er í átökum við ólíka hópa og í sömu
andrá í átökum innbyrðis og við sjálft sig. Að hluta til helgast það af því að til þess að staðsetja sig í
nýju félagslegu samhengi, læra að tilheyra nýjum hópi, þarf nemandi að læra viðmót og hegðun sem
miðar að því að útiloka þá sem búa yfir „óæskilegum“ veruhætti, og inn í þann hóp fellur hugsan-
lega maður sjálfur, eigin veruháttur þykir ekki lengur ásættanlegur. Algengt er að þau upplifi þannig
uppskipt sjálf (e. compartmentalisation of self) (Hall, 1996; Baxter og Britton, 2001), þ.e. að vera
á „röngum stað“ en samt á réttri leið (Skeggs, 1997). Þá getur sjálfsmyndin orðið nokkuð brota- og
mótsagnakennd þar sem félagslegur hreyfanleiki skapar alltaf misgengi milli fyrri veruháttar og þess
veruháttar sem er í þróun. Afleiðingarnar eru þær að einstaklingar upplifa sjálfið sem margbrotið
og að hin ólíku brot raðist upp í nokkurs konar stigveldi; sumar hliðar sjálfsins þarf að draga fram
en aðrar þarf að fela, sumar hliðar sjálfsins fá rými á einum stað en aðrar má tjá annars staðar. Ein-
staklingurinn leitast almennt eftir að skapa samhangandi narratífu um sjálfið, og jafnframt samfellu
á milli gjörða, hugsana, tilfinninga og sjálfsmyndar. Það er m.a. forsenda góðrar geðheilsu að finna
fyrir innri samsvörun (e. congruence). Í sumum tilfellum reynist það erfitt, eins og sést glögglega í
orðræðu nemandans hér að neðan. Samkvæmt (Ogden, 1992) getur slík ósamræmi ýtt undir kvíða
og streitu, sem viðkomandi reynir svo að leysa úr með því að uppskipta sjálfinu með ofangreindum
hætti.
ég er oft alveg... mig langar bara heim. Mamma segir líka oft við mig að ég geti
bara komið heim. Sko vinkonur hennar eru eiginlega allar fluttar og mér finnst
það mjög leiðinlegt ef mamma er ein... svo ef ég er leið og hringi grenjandi í
mömmu þá segir hún bara „ok komdu bara heim“ en þá segi ég alltaf bara nei!