Íslenska þjóðfélagið - 16.12.2022, Side 29

Berglind Rós Magnúsdóttir og Unnur Edda Garðarsdóttir
29 ..
Því ég er alls ekki að fara að hætta í Reynó. Mig langar að klára skólann og líka
bara ég er mjög hrædd um að ef ég myndi hætta í skólanum og koma heim þá
myndi fólk halda eitthvað hræðilegt um mig. Að ég væri algjör aumingi eða eitt-
hvað. Það hefur líka verið gott spark, bara hvað öðrum finnst...Já en líka ég er
líka mjög hrædd við heima sko að ef ég kem heim sko eins og í fríum og svona...
þá er fólk að spyrja mig hvernig skólinn er.... allt er auðvitað frábært og svona
segi ég. En ég er mjög hrædd um að segja að þetta sé erfitt eða krefjandi því þá
fæ ég bara að heyra: „það er bara þitt val að þú hafir farið þangað, og þú getur
bara ekkert kvartað ef þú nýtir þér ekki skólann sem er hér“. En þau skilja ekki...
sérstaklega foreldrarnir, þau skilja þetta ekki og þau vilja ekki að börnin þeirra
fari og þau vilja ekki breytingar held ég bara. Halda í eitthvað sem hefur alltaf
verið og þau þekkja bara sko... (Ragný, Reynisskóli).
Oft einkennist umbreyting veruháttar af mótsagnakenndri blöndu af stolti, skömm og ótta við að
hafa ekki það sem til þarf, líkt og sést á orðum Ragnýjar hér að ofan. Bourdieu (1993) taldi að
slíkar tilfinningar væru óumflýjanlegar þegar um er ræða tilraun til þess að ferðast upp í stigveldi
samfélagsins. Þannig geti einstaklingurinn upplifað velgengni sína sem svik við upprunavettvang
og tilheyrandi tengslanet en jafnframt ollið sjálfum sér og öðrum vonbrigðum ef ekki gengur sem
skyldi að samsama sig nýjum vettvangi og færa sig upp í stigveldinu. Þannig er þetta ferli oftar en
ekki uppfullt af mótsagnakenndum tilfinningum, sífelld togsteita nálgunar og hliðrunar, í tilraun til
þess að finna sinn stað í hinum félagslega veruleika. Hér er um að ræða það sem Bourdieu kallaði
klofinn veruhátt (fr. habitus clivé) (Bourdieu, 2004). Angistin er augljós í orðum Ragnýjar og eru
slíkar tilfinningar einkennandi þegar fólk er í miðjum klíðum við að hífa sig upp um stétt. Nemendur
hafa sig undir sífelldu eftirliti og ögun, í því augnamiði að fela hluta af sjálfinu og „leika“ hlutverk
sem viðeigandi er á því leiksviði sem framhaldsskólinn er (Grandey og Gabriel, 2015). Hér er um
sjálfsvinnu að ræða sem nemendur með millistéttarbakgrunn eru líklegri til að hafa þjálfað með sér
í gegnum leiðandi uppeldisaðferðir (Blondal og Adalbjarnardottir, 2014). Hins vegar er það svo
að ekki eru allir tilbúnir til að gangast undir þá ögun sem felst í því að laga sig að nýjum og kröfu-
hörðum vettvangi. Sumir nemendur hafa borið sig saman við ríkjandi veruhátt í skólanum og komist
að því að þeir passa þar illa inn og skipta um skóla eða hverfa frá námi.
Samantekt og lokaorð
Í greininni er skoðað hvernig val nemenda á rótgrónum „hátt skrifuðum“ menntaskóla á sinn þátt í að
endurmóta veruhátt nemenda sem eiga sér bláflibbabakgrunn. Gefin hefur verið innsýn í athafnaáætl-
anir og tilfinningaleg átök sem þau hafa átt við rótgróna menntaskólavettvanginn og sinn eigin upp-
runavettvang.
Af orðum nemendanna má sjá að þau gera sér far um að taka upp gildi og viðmið sem tíðkast á
skólavettvangnum og verða á sama tíma mjög gagnrýnin á lífsmáta og hugmyndir á upprunavettvangi.
Hjá einhverjum þeirra birtist þetta sem fremur örvæntingarfull endursköpun sjálfsmyndar þar sem
þau hafa sig undir sífelldu eftirliti, sníða af sér þá vankanta sem þykja ekki virðingarverðir og gera sér
þannig far um að tileinka sér veruhátt sem fellur vel að þeim vettvangi sem framhaldsskólinn er. Önnur
hafa fundið hjá sér þörf til þess að endurskilgreina félagstengsl sín og finna sér nýja fjölskyldu á nýjum
vettvangi, fjölskyldu sem styður betur við/endurspeglar betur þeirra verðandi sjálf. Ein af þátttakend-
unum gerir sér far um að fjarlægja sig frá „hinum óæskilegu“ en til þess hóps teljast til að mynda þeir
sem ganga í fjölbrautaskólann á svæðinu, skóla sem m.a. menntar verknámsnemendur sem stefna á líf
og lífsmáta bláflibbastéttarinnar, sem og meðlimir eigin fjölskyldu sem hefur ekki tekist að skapa sér
ásættanlegt fjölskyldulíf samkvæmt viðmiðum millistéttarinnar. Þannig felur umbreyting veruháttarins
í sér tileinkun orðræðu millistéttarinnar sem miðar að því að innlima ákveðna gerð af fólki og útiloka
aðra. Hjá flestum þátttakendum felur nýi veruhátturinn í sér áður óþekkta tilfinningu þess að búa yfir