Íslenska þjóðfélagið - 16.12.2022, Side 37

Margrét Einarsdóttir, Kolbeinn Hólmar Stefánsson og Kristín Heba Gísladóttir
37 ..
2017). Atvinnuleysi og fjárhagsþrengingar, sem alla jafna eru fylgifiskar efnahagssamdráttar, ógna
geðheilsu launafólks. Rannsóknir benda einnig til þess að heilsufari þeirra sem eru í fullri vinnu geti
hrakað þegar kreppir að efnahagslega. Þannig hrakaði geðrænni og líkamlegri líðan ekki einungis
á meðal þess hluta íslensks launafólks sem missti vinnuna eftir bankahrunið 2008 heldur einnig
meðal þeirra sem eftir sátu og þurftu að takast á við aukið álag vegna niðurskurðar og starfsóöryggis
í vinnunni (Ásta Snorradóttir o.fl., 2015; Hjördís Sigursteinsdóttir o.fl., 2017). Búast má við að sá
efnahagssamdráttur sem sóttvarnaraðgerðir vegna COVID-19 hafa leitt af sér ógni geðheilsu líkt og
fyrri efnahagskreppur. Að auki er faraldurinn sjálfur náttúruvá en staðfest hefur verið að náttúruvár
og það áfall sem þær valda ógna geðheilsu fólks (Ettman o.fl., 2020a). Það á meðal annars við fyrri
faraldra smitsjúkdóma á borð við Ebólu (Jalloh o.fl., 2018) og SARS (Hawryluck o.fl., 2004).
Erlendar rannsóknir sem þegar hafa verið birtar hníga í þá átt að geðrænni heilsu hafi hrakað
verulega á tímum kórónuveirunnar. Í Bandaríkjunum var algengi þunglyndiseinkenna mælt á Patient
Health Questionnaire-9 (PHQ-9) skalanum þannig þrefalt meira í fyrstu bylgju faraldursins en það
var rétt fyrir faraldurinn (Ettman o.fl., 2020b). Væntanlega hefur sú aukning þó að einhverju leyti
jafnast út síðan (Aknin o.fl., 2021). Þá benda erlendar rannsóknir til þess að faraldurinn hafi magnað
upp þann félagslegan og efnahagslega ójöfnuð í geðheilsu sem fyrir var (Ettman o.fl., 2020a; Wilson
o.fl., 2020; Witteveen og Velthorst, 2020) og að þeir sem stóðu hvað höllustum fæti á vinnumarkaði
fyrir faraldurinn séu einnig sá hópur sem þurfi að takast á við mestu fjárhagslegu og geðrænu byrð-
arnar í faraldrinum (Ettman o.fl., 2020a; Witteveen og Velthorst, 2020). Verulegur efnahagssam-
dráttur hefur orðið hérlendis í kjölfar sóttvarnaraðgerða vegna COVID-19 faraldursins með tilheyr-
andi atvinnuleysi og fjárhagsþrengingum margra heimila (Seðlabanki Íslands, 2021). Því má ætla að
staðan sé svipuð hérlendis og í öðrum auðugum ríkjum.
Nokkuð hefur verið fjallað um íslenskar rannsóknar á áhrifum COVID-19 faraldursins á líf og
heilsu landsmanna í innlendum fjölmiðlum. Má þar nefna viðamikla rannsókn sem Landlæknisemb-
ættið stendur fyrir (Anna Bára Unnarsdóttir o.fl., 2021) og rannsókn á andlegri líðan íslenska ung-
menna á tímum faraldursins (Ingibjörg Eva Þórisdóttir o.fl., 2021). Sjónum hefur hins vegar ekki
verið beint að tengslum fjárhagsþrenginga launafólks og geðheilsu á tímum kórónuveirunnar hér á
landi eftir því sem við best vitum. Markmið rannsóknarinnar sem hér er kynnt er að kanna vægi fjár-
hagsþrenginga í áhættu á þunglyndiseinkennum íslensks launafólks í faraldrinum. Það er gert annars
vegar með því að meta líkindi á þunglyndiseinkennum eftir einstökum félags- og efnahagslegum
áhættuþáttum og hins vegar með því að meta vægi tvenns konar fjárhagsþrenginga í áhættunni eftir
að stjórnað hefur verið fyrir öðrum áhættuþáttum. Notast er við þversniðsgögn úr spurningakönnun á
stöðu launafólks innan aðildarfélaga ASÍ og BSRB. Könnunin var lögð fyrir félagsfólk við lok þriðju
bylgju faraldursins í lok nóvember og byrjun desember 2020. Fjárhagsstaða félagsfólks innan aðildar-
félaganna tveggja er misjöfn. Hluti hópsins stendur vel eða nokkuð vel fjárhagslega en innan hans er
einnig að finna þann hluta launafólks á Íslandi sem stendur hvað höllustum fæti hvað varðar menntun
og aðra þætti sem almennt auka á atvinnuöryggi fólks. Að auki er hlutfall innflytjenda innan hópsins
hlutfallslega hátt en fjárhagsstaða þeirra er almennt verri en innfæddra. Rannsóknin veitir þannig
mikilvæg svör við því hvort þau sem stóðu hvað höllustum fæti á íslenskum vinnumarkaði fyrir
faraldurinn sé líka sá hópur sem hafi þurft að takast á við mestu fjárhagslegu og geðrænu byrðarnar í
faraldrinum eins og raunin hefur verið erlendis (Ettman o.fl., 2020a; Witteveen og Velthorst, 2020).
Aðferðir
Rannsóknin var þversniðsrannsókn og náði til alls félagsfólks aðildarfélaga ASÍ og BSRB, óháð því
hvort viðkomandi var í vinnu eða á atvinnuleysisbótum. Spurningalistinn sem rannsóknin byggir á
var sérstaklega hannaður fyrir könnun Vörðu – rannsóknastofnunar vinnumarkaðarins á stöðu ís-
lensks launafólks á tímum kórónuveirunnar. Listinn var aðgengilegur með rafrænum hætti í gegnum
heimasíður aðildarfélaganna. Hægt var að svara spurningalistanum á íslensku, ensku eða pólsku.