Íslenska þjóðfélagið - 16.12.2022, Qupperneq 52

„Límdu saman heiminn minn“: Ábyrgð stjórnvalda á að tryggja börnum og ungmennum velferðarþjónustu
52 ..
honum hafi fundist neyslan spennandi. Siggi fór að reykja 6 ára, í framhaldi fór hann að nota áfengi
og síðan kannabis um 12 ára aldur. Aðgengið að efnunum var auðvelt: „Við félagarnir ... fórum í
kolaportið og keyptum pípur ... fórum svo í strætó og hittum gaur ... og hann var bara með efni“.
Tanja byrjaði 12 ára að drekka áfengi með jafnöldrum úr skólanum. Kvöldið hafi endað á að hún var
tekin af lögreglunni. Margrét lýsti svipaðri sögu um að hafa 13 ára farið í slæman félagsskap þar sem
hún byrjaði að reykja og fikta með áfengi. Hún sagði fyrsta fylleríið hafa verið „landafyllerí ... [og]
ég varð alveg blindfull”. Sara byrjaði að reykja kannabis 10 ára, reykti ári síðar daglega en hafði á
þeim tíma aldrei neytt áfengis. Skúli tók í sama streng og byrjaði að fikta með kannabis 12 ára en
sagðist ekki hafa „fílað það”. Hafi svo byrjað að drekka áfengi og orðið „heltekinn, ég bara festist
í flöskunni”. Lára byrjaði 11 ára að drekka og taka lyf sem hún fann í veski vinkonu móður sinnar
eða uppi í skáp. Hún hafi síðan farið að nota áfengi, drukkið hálfan líter af landa í fyrsta skiptið og
endað með því að fara í „blackout“. Daginn eftir vaknaði hún, fékk sér restina af landanum og fór
aftur í „blackout”.
Vímuefnaneyslan varð stjórnlaus á unglingsárum. Neysla ungmennanna harðnaði á unglings-
árum. Skúli sagðist fyrst hafa tekið eftir að neyslan væri vandamál þegar hann fékk flogakast sökum
hennar. Þá hafi hann lofað sér að hætta neyslunni. Svo hafi komið „þrjár til fjórar helgar í röð ... þá
gerði ég mér grein fyrir að ég hafði enga stjórn á þessu”. Arna upplifði neysluna sem vandamál þegar
henni var komin á Vog 15 ára. Tanja sagðist hafa gert sér grein fyrir vandanum þegar hún endaði í
fangaklefa eftir að neyslu og svefnleysi í marga sólarhringa. Lára glímdi samhliða við vímuefna-
vanda og átröskun og lýsir að hafa verið „nær dauða en lífi circa 47 kg á því versta” en var þá byrjuð
að sprauta sig með vímuefnum. Margrét sagði sitt „wake-up call” hafa verið þegar hún varð ólétt af
barninu sínu, þá hafa hún hugsað, „shit, ég þarf að snúa lífi mínu við ef ég ætla að gera þetta”.
Bjargráð og flótti frá raunveruleikanum. Viðmælendur lýstu að neyslan hafi stigmagnast hratt
og rúmlega helmingur fór að nota vímuefni í æð. Neyslan tók fljótt völdin og stjórnaði lífi þeirra. Þau
notuðu vímuefnin til að vinna bug á tilfinningaójafnvægi og vanlíðan. Skúli sagði þetta sína „leið
til þess að kópa við dagsdaglega lífið” og Gísli sagði að við það að nota ,,fór bara allur kvíði og allt
þetta þunglyndi ... himnarnir opnuðust“.
Þau ræddu þörfina fyrir félagsleg samskipti og viðurkenningu sem þau hafi skort í æsku. Helgi
útskýrði að hann hafi keppst við systkini sín um ást móður sinnar en ekki fengið hana. Undir áhrifum
verði hann „fullkomna útgáfan af sjálfum mér ... þegar ég er búinn að nota oxy og conta ... þá verður
bara allt í lagi“. Arna útskýrði að vímuefnin hafi hjálpað sér í samskiptum og Jón sem átti í erfið-
leikum með að tengjast félögum sagðist hafa fundið þá í neyslufélögunum.
Þau sögðu gott að þurfa ekki lengur að „hugsa um það vonda“. Helgi sagðist vilja „sleppa ein-
hvern veginn ... flýja raunveruleikann ... allt stress og kvíði fer bara“. Elías sagðist neyta vímuefna
til að líða ekki illa og hann hafi farið að sprauta sig svo „allt yrði hljótt“. Jón sagði vímuefnin hjálpa
honum að gleyma aðstæðum „sóna út ... vera fljótur að sofna“.
Betra líf með betri bjargráðum. Þrátt fyrir að unga fólkið hafi rætt flóttann frá raunveruleik-
anum með neyslu vímuefna, vildu þau mörg verða edrú þar sem langvarandi neysla hafði slæm áhrif
á líf þeirra. Gísli sagði að honum liði alltaf illa, líka þegar hann er undir áhrifum og hann langi „að
verða edrú … meira en allt ... það bara gerist aldrei ... ég hef aldrei náð neinum edrútíma”. Elías lýsti
einnig að neyslan væri ekki lengur bjargráð við vanlíðan „því manni líður bara vel í svona mínútu
og svo er það búið“.
Viðmælendur áttu vonina um betra líf án vímuefna og flestir höfðu farið margoft í meðferð. Þeir
sögðu að „glansmyndin“ af vímuefnaneyslu væri löngu horfin en þrátt fyrir það væri erfitt að hætta
vegna líkamlega og andlega sársaukanum sem því fylgdi. Tveir viðmælendur höfðu verið edrú í
stuttan tíma þegar viðtölin fóru fram og sögðust tilbúnir að „gera allt“ til þess að halda það út. Jón
sagði að honum hefði ekki „dottið í hug að [hann] myndi ná þessum stað aftur ... að líða vel og [vera]
bara sáttur með sjálfan mig“. Hann hafi byrjað neysluna til að deyfa sig en hún hafi skapað „svaka-
lega vanlíðan inni í mér ... þunglyndi“ og slitið hann frá fjölskyldunni.