Íslenska þjóðfélagið - 16.12.2022, Side 55

Ragný Þóra Guðjohnsen og Telma Tórshamar
55 ..
greind með athyglisbrest sem barn en sagði neysluna hafi aukið á vandann og í byrjun 8. bekkjar
hafi hún greinst „með þunglyndi, ofsakvíða ... og allan pakkann”. Lára var greind með þunglyndi og
kvíða en við 16 ára aldur greindist hún með geðhvarfaröskun. Tanja glímdi við áfallastreituröskun
og ofsakvíða þegar hún var yngri en síðar einnig þunglyndi og lotugræðgi. Að hennar sögn komu
margar af þessum greiningum í kjölfar ofbeldis í uppeldinu. Sjálfsvígshugsanir hjá viðmælendum
gerðu vart við sig á barnsaldri og höfðu mörg reynslu af innlögnum á geðdeild og flakki milli úrræða
í kerfinu án þess að ná betri tökum á lífinu.
Áföll. Unga fólkið var með ýmis áföll í farteskinu sem þau tengdu neyslunni. Margrét sagði að
„yfirleitt þegar unglingar eru í mikilli neyslu þá er ... eitthvað áfall“. Jón sagði „aðaláföllin [s]ín
... einelti og kynferðisleg[a] misnotkun ... af fjölskyldumeðlim ... og ... aftur kvöldið sem ég féll
síðast“. Gísli varð fyrir kynferðislegu ofbeldi 8 ára og var gerandinn starfsmaður í skólanum.
Þá byrja ég að fá svona krampa og það héldu allir að þetta væri bara eitthvað
svona líkamlegt … en læknarnir fundu aldrei neitt og ég var alltaf að fá krampa
á sömu tímunum á skólatíma ... Það vissi enginn af þessu ... ekki fyrr en ég var
16 ára ... þá var maðurinn kærður ... og síðan var ég sendur á BUGL og greindur
með áfallastreituröskun.
Helgi sagðist hafa verið misnotaður 8 eða 9 ára en síðar hafi neyslan leitt hann í vændi þar sem hann
lenti í ýmsu slæmu. Sara varð fyrir kynferðislegu ofbeldi „9 eða 10 ára ... sem stóð í kringum þrjú
ár“ og móðir hennar hafi einnig beitti hana líkamlegu ofbeldi. Elías sem varð reglulega fyrir ofbeldi
bróður síns sagðist hafa „blokkað[i] þetta úr huganum“ og látið sem ekkert sé. Tanja og Siggi urðu
fyrir andlegu ofbeldi af hálfu stjúpföður og sagði Siggi stjúpföður sinn jafnvel hafa „rakkað [hann]
niður fyrir að vera lagður í einelti“.
Kerfin og velferðarþjónusta
Það einkenndi umræðu unga fólksins að hafa „fengið litla hjálp eða ekki þá réttu“ í skólakerfinu,
félagslega kerfinu vegna uppeldisaðstæðna, áfalla eða meðferðarstarfs, eða heilbrigðiskerfinu vegna
geðraskanir og neysluvanda. Þau fundu því eigin leiðir til þess að takast á við erfiðleika og vanlíðan.
Gísli sagði að þegar kynferðisbrotið sem hann varð fyrir hafi loks verið skoðað hafi það verið fellt
niður „af því þetta var bara orð gegn orði“ en raunin var að gerandinn var tvísaga. Þegar hann hafi
frétt þetta, hafi hann byrjað að sprauta sig.
Fleiri og einstaklingsmiðaðri meðferðarúrræði. Unga fólkið lýsti bæði góðri og slæmri reynslu
af meðferðarúrræðum og hafði ákveðnar skoðanir á hvað gera mætti betur. Það vanti fjölbreyttari
meðferðarúrræði fyrir þau yngstu og fleiri langtímaúrræði. Elías sagði þetta brýnt því „svo ungir
krakkar eru byrjaðir að sprauta sig ... [sem hafi áður] ekki þótt neitt kúl“. Þá þurfi að einstaklings-
miða meðferðir og bæta skipulag þeirra. Aðskilja þurfi ungmenni og þá sem eiga langa neyslusögu.
Stundum kynnist ungmenni nýjum efnum í meðferð, auðvelt sé að útvega efni og þarna sé mikið
neyslutal. Ein stúlkan sagðist hafa sprautað sig í fyrsta sinn í meðferð. Auk þess þurfi meira eftirlit
í meðferðaúrræðum því samskipti þar séu oft „mikið eitur”. Stúlkurnar lögðu jafnframt áherslu á
að innleiða kynjaskiptingu því karlarnir væru „mjög ágengir”. Þá töldu þær mikilvægt að Stígamót
vinni með meðferðaraðilum vegna ofbeldis sem ungmennin hafi orðið fyrir.
Margrét og Skúli fóru í gegnum MST meðferð en höfðu mismunandi reynslu. Margrét sagði
meðferðina hafa virkað fyrir sig, hún hafi verið „pínu móttækileg” og fengið barnaverndarfulltrúa
sem hún treysti. Skúli sagði meðferðina ekki hafa haft áhrif á neysluna. Hann hafi fengið með hæstu
stigum í árangursmati MST þrátt fyrir að vera í daglegri neyslu. Málið sé að „þú getur ekkert sett
... manneskju sem er ekki þjálfaður fagmaður í það að bösta virkan fíkil, þetta er lævísasta fólk sem
þú veist“.
Viðmælendur voru misánægðir með úrræði SÁÁ. Arna sagði að viðtöl þar sem „við ... máttum
bara segja hvernig okkur liði” hafi virkað fyrir hana. Einnig að fá fólk utan úr bæ úr AA samtökunum