Íslenska þjóðfélagið - 16.12.2022, Blaðsíða 79

Guðný Björk Eydal, Ingólfur V. Gíslason og Tómas Bjarnason
79 ..
setningu vinnunnar. Skipting umönnunar og heimilisstarfa milli foreldra er mjög kynjuð, bæði fyrir
farsóttina og eftir að hún skall á. Svör feðra eru samhljóma svörum mæðra að því leyti að feður og
mæður eru sammála um að almennt sjái mæður um stærri hluta þessara starfa en feður. Það gildir um
verkaskiptingu foreldra bæði fyrir farsóttina og eftir að hún skall á. Þó má almennt sjá að feður telja
verkaskiptinguna jafnari en mæður. Feður segjast auka hlutdeild sína í umönnun eftir að farsóttin
skall á, en ekki verða samsvarandi breytingar á svörum mæðra. Feður og mæður eru því ósammála
um hvort feður hafi aukið hlutdeild sína í umönnun barna í farsóttinni. Niðurstöður Lyttelton o.fl.
(2020) eru samhljóma þessu að hluta, en þær benda til að feður í fjarvinnu hafi aukið umönnun í
meira mæli en mæður og í meira mæli en feður sem unnu staðvinnu, að teknu tilliti til annarra þátta.
Þessar niðurstöður eru einnig samhljóma niðurstöðum Yerkes o.fl. (2020) þar sem feður sögðust hafa
aukið hlutdeild sína í umönnun, en samsvarandi breyting varð ekki í svörum mæðra.
Meiri breytingar verða á verkaskiptingu heimilisstarfa en umönnunar við farsóttina: Feður segj-
ast hafa aukið hlutdeild sína í heimilisstörfum og mæður segjast hafa dregið úr henni. Hér eru
því mæður og feður sammála um að breyting á verkaskiptingu hafi átt sér stað. Frekari greining á
breytingu á verkaskiptingu heimilisstarfa sýnir að breytingin er að hluta bundin við staðsetningu
vinnunnar. Almennt eykur það foreldri sem vinnur heima hlutdeild sína í heimilisstörfum ef makinn
vinnur á vinnustaðnum. Þegar þessar niðurstöður eru skoðaðar sérstaklega fyrir feður og mæður
kemur í ljós að aukin þátttaka feðra í heimilisstörfum er að mestu leyti bundin við aðstæður þar sem
feður vinna heima en makinn á vinnustaðnum. Þetta mynstur er staðfest í svörum mæðra: Þegar
mæður vinna á vinnustaðnum en makinn heima, draga mæður úr hlutdeild sinni í heimilisstörfum.
Eftir sem áður liggur þó meginábyrgð heimilisstarfa hjá mæðrum. Niðurstöður Lyttelton o.fl. (2020)
sem gerð var í Bandaríkjunum eru á skjön við þessar niðurstöður, en þær benda til að ábyrgð á heim-
ilisstörfum sé mjög kynbundin og sé það jafnvel í enn meira mæli vinni feður fjarvinnu, að teknu
tilliti til annarra þátta. Niðurstöður Yerkes o.fl. (2020) frá Hollandi styðja okkar niðurstöður en þær
sýna að feður juku hlutdeild sína í heimilisstörfum við farsóttina, en þar urðu þó ekki samsvarandi
breytingar á svörum mæðra.
Samþætting launavinnu og umönnunar versnaði almennt við farsóttina bæði hjá mæðrum og
feðrum. Mesta breytingin var hjá hópi a „Báðir foreldrar vinna heima“, þar sem samþættingin versn-
aði mest, en minnsta breytingin varð í hópi d „Báðir foreldrar vinna á vinnustaðnum“. Þá versn-
aði samþættingin meira hjá foreldrum þar sem ung börn voru á heimili en þar sem einungis voru
eldri börn á heimili. Samþættingin versnaði einnig meira hjá háskólamenntuðum en fólki með aðra
menntun. Aðhvarfsgreining leiddi í ljós að aldur barna og staðsetning vinnunnar hafði marktæk áhrif
á breytingar á samþættingu vinnu og umönnunar. Þar sem ung börn voru á heimilinu og foreldri eða
foreldrar unnu vinnu sína að heiman áttu foreldar erfiðara með samþættinguna. Kyn hafði ekki áhrif
á breytingu á samþættingunni. Þá var bætt við víxlverkun kyns og staðsetningar vinnunnar og leiddi
sú greining í ljós áberandi neikvæðari breytingar á samþættingu launavinnu og umönnunarábyrgðar
meðal mæðra sem unnu fjarvinnu heima. Þetta er samhljóma niðurstöðum Lyttelton o.fl. (2020) í
Bandaríkjunum. Í niðurstöðum Yerkes o.fl. (2020) komu ekki fram marktæk áhrif kyns á samþætt-
ingu launavinnu og umönnunar, frekar en í þessari rannsókn en hins vegar komu fram áhrif mennt-
unar og aldurs barna, líkt og hér. Ekki var í þeirri rannsókn skoðuð áhrif víxlverkunar fjarvinnu og
kyns á samþættingu launavinnu og umönnunar.
Meginniðurstöður eru þá þær að aðstæður sem COVID-19 skópu höfðu sérstaklega neikvæð
áhrif á samþættingu launavinnu og umönnunarábyrgðar hjá mæðrum sem unnu heima, en þær drógu
að hluta til úr þeim kynbundna mun sem alla jafna einkennir verkaskiptingu heimilisstarfa meðal
starfandi foreldra.
Fyrri rannsóknir á áhrifum COVID-19 á kynbundna verkaskiptingu kynjanna hvað varðar um-
önnun og heimilisstörf hafa sýnt nokkuð mótsagnakennda mynd. Ýmist sýna niðurstöður að heim-
ilisstörf og umönnun barna hafi lagst af meiri þunga á mæður og hefðbundin kynjahlutverk styrkst
eða að feður hafi aukið þátttöku sína á báðum sviðum eða öðru. Að hluta til kann það að vera vegna
ólíkrar stöðu kynjanna í ólíkum löndum, hvernig umönnunarverkefni samfélagsins eru leyst og hve